Kasy zapomogowo-pożyczkowe na nowych zasadach

Przedstawiciele kas zapomogowo-pożyczkowych zobowiązani są do wdrożenia nowych zasad wynikających z ubiegłorocznej reformy. Wprawdzie termin na dostosowanie się do nowych przepisów mija 10 kwietnia przyszłego roku, jednak czasu na wdrożenie zmian nie jest zbyt dużo, szczególnie, iż wiele osób nie jest świadomych konieczności wdrożenia zmian. Ceną natomiast za ich niewdrożenie może być zakaz prowadzenia działalności.

Co zatem powinniśmy wiedzieć o nowych zasadach funkcjonowania kas zapomogowo-pożyczkowych (KZP)?

11 października 2021 roku weszła w życie ustawa z 11 sierpnia 2021 roku o kasach zapomogowo-pożyczkowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1666, zwana dalej ustawą o KZP). Od tego momentu pracodawcy, przedstawiciele związków zawodowych, zarządy międzyzakładowych oraz pracowniczych kas, jak i sami członkowie zadają sobie pytanie czym różni się obecna nowa KZP od pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej czy też popularnej pośród służb mundurowych koleżeńskiej kasy oszczędnościowo-pożyczkowej. Wyzwaniem w tym kontekście jest nie tylko zrozumienie ustawy oraz tego, w jaki sposób należy dostosować dotychczasowe praktyki, jak i również to, w jakim czasie trzeba to uczynić.

Generalnie termin w jakim należało wdrożyć wszystkie zmiany wynosił 18 miesięcy, co wydawało się wystarczająco długim okresem. Jak jednak pokazują statystyki rejestracji KZP w GUS, większość tego typu organizacji jeszcze nie dopełniła swego nowego obowiązku i nie zaktualizowała zgłoszenia bądź w ogóle nie ma tego świadomości. Tymczasem termin na przeprowadzenie zmian mija 10 kwietnia 2023 roku, a konsekwencje niedostosowania się do nowych przepisów mogą być całkiem poważne, bowiem w grę wchodzi:

• blokada rachunku
• uniemożliwienie dalszego funkcjonowania KZP
• sankcje za prowadzenie przedsiębiorstwa parabankowego bez uprawnień

Zatem czasu na wprowadzanie zmian nie zostało zbyt wiele, tym bardziej, iż realizacja niektórych nowych obowiązków wymaga czasu. Skumulowanie zatem w jeden dzień chociażby zaktualizowania statutu, jego podpisania, wdrożenia zmian wynikających z nowo przyjętego statutu, a wreszcie złożenia wniosku do GUS może być trudne.

W tym kontekście niektóre z tych czynności wymagają zwołania walnego zebrania z wprowadzonym 50%-owym kworum członków lub delegatów, a to już często bywa wyzwaniem. Poza tym nowe przepisy wewnętrzne wdrażane uchwałami walnego zebrania będą mogły stać się skuteczne dopiero po miesiącu. Wiele innych zmian, w tym wdrożenie pełnej rachunkowości oraz ochrony danych osobowych, również wymaga czasu i przemyślenia.

Co zatem jest istotne w kontekście nowych przepisów o funkcjonowaniu KZP?

Podstawową kwestią jest to, iż KZP nie może być traktowana jako dodatkowe bądź wydzielone przedsiębiorstwo, agenda wewnętrzna, instytucja pożyczkowa bądź porównywana z funduszami inwestycyjnymi, zwłaszcza tymi hedgingowymi, których głównym celem jest jedynie przynoszenie zysków. Generalnie członkowie KZP się nie wzbogacą, ale też nie stracą, bowiem jest to typowa instytucja ekonomii społecznej, realizująca na ich rzecz trzy podstawowe usługi, mianowicie:

• umożliwienie systematycznego oszczędzania poprzez dokonywanie miesięcznych, zadeklarowanych indywidualnych wpłat
• dostarczanie nieoprocentowanych, nieodpłatnych pożyczek o ograniczonym ryzyku niespłacalności
• świadczenie nieodpłatnie bezzwrotnej pomocy finansowej w razie zdarzeń losowych, tradycyjnie nazywanych zapomogami

Generalnie ustawodawca nie narzucił niemalże żadnych ograniczeń odnośnie wysokości zarówno świadczonych usług, jak i lokowanych w KZP oszczędności. Tym samym to sami członkowie kasy muszą zdecydować po ile się składają i ile sobie pożyczają. Usługi pożyczkowe są finansowane z wcześniej pobranych zwrotnych depozytów, zatem KZP nie została obciążona podatkami oraz dodatkowymi kosztami i członkowie decydują zarówno o ich wysokości, jak i ewentualne akceptowalnym dla nich ryzyku. Ustawa o KZP jedynie tak naprawdę porządkuje i zmienia te szczegóły, które już nie przystawały do współczesnej działalności, przy czym dodatkowo wprowadza wiele nowych rozwiązań, z których kasy skorzystają w przyszłości.

Podstawowa zmiana dotyczy tego, iż mamy do czynienia z zastąpieniem rozporządzenia ustawą. Tym samym KZP stała się równoprawną, odrębną, pracowniczą, pozarządową organizacją społeczną z prawem do wyznaczania dodatkowych, własnych celów. Jednocześnie KZP ma zdolność do zaciągania zobowiązań, obrony swych roszczeń i uczestnictwa jako strona w postępowaniach sądowych nie tylko w sprawie niespłaconych pożyczek, jak było to do tej pory, ale w całym, rozciągniętym na wszystkie wymienione w statucie obszary działalności.

Ustawodawca zatem postawił na brak „pełnej” osobowości prawnej na rzecz „hybrydowej osobowości prawnej” w stosunku do KZP. Oznacza to, iż KZP korzysta z praw i realizuje obowiązki osoby prawnej tylko w zakresie wymienionym w ustawie o KZP, innych ujętych w statucie KZP lub przepisach odnoszących się wprost do KZP albo wynikających z jej statutu i uchwał organów. Tym samym wiąże się to z ograniczeniem praw i obowiązków tam niewskazanych. KZP podlega jedynie zgłoszeniu wynikającym z ustawy z 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej, a zatem koniecznym jest przesłanie wniosku o rejestrację do właściwego oddziału miejscowego GUS, przy czym treść statutu KZP nie podlega weryfikacji, a GUS nadaje jedynie numer REGON. Z kolei to, iż KZP nie ma prawa zarejestrowania się w Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej bądź w Krajowym Rejestrze Sądowym czy też innych tego typu rejestrach nie oznacza, iż nie może udzielać pożyczek bądź też, że działa ona w sposób nielegalny.

Co do zasady działalność kas nie jest obciążona żadnymi podatkami, a poza tym, jeśli kasa nie będzie nikogo zatrudniać, wówczas nie uzyska nawet numeru identyfikacji podatkowej, a już posiadany zostanie w drodze decyzji administracyjnej uchylony.

Kolejną nowością jest wprowadzenie i skategoryzowanie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. KZP nie są ujęte w katalogu organizacji pożytku publicznego zawartym w ustawie z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1327 ze zm.), a tym samym obejmuje je zakaz prowadzenia działalności odpłatnej i odpłatnej pożytku publicznego. Tym samym KZP są instytucją pozornie niezależną i samorządną, lecz w praktyce jest to podmiot bez uregulowanego ustawowo sposobu na uzyskiwanie stałego dochodu pozwalającego na pokrywanie kosztów operacyjnych towarzyszących jego działalności statutowej.

Co jeszcze jest istotne w kontekście nowych zasad funkcjonowania KZP?

Generalnie pozostawiono możliwość rozszerzania katalogu zadań własnych pod warunkiem zapisania ich w statucie kasy. Ta kwestia dotyczy zwłaszcza funduszy dodatkowych, które tworzą dodatkowy majątek KZP bądź pozwalają finansować zadania dodatkowe. Kasa zatem może rozszerzyć swoją działalność o fundusze wspierające jej główne cele, w tym chociażby o fundusze pozwalające na pokrywanie kosztów operacyjnych własnej działalności, i to w sposób niezależny od pracodawcy. Jest to ważne szczególnie w przypadku sporu z pracodawcą albo najczęściej w sytuacji, gdy duża, wielozakładowa kasa może już uniezależnić się od pracodawców i przekształcić w inną formę prawną działalności.

Zdarzyć się może również sytuacja, gdy pracodawca nie jest w stanie w całości sfinansować swej obligatoryjnej pomocy z powodów obiektywnych, a kasa, mając wypracowane wcześniej środki, przez pewien czas może samodzielnie zapewniać finansowanie swoich bieżących działań bądź podejmować czynności chroniące majątek członków kasy, szczególnie w przypadku upadłości lub wrogiego przejęcia zmierzającego do likwidacji pracodawcy.

Nowe przepisy oznaczają, iż popularne w wielu dawnych pracowniczych kasach zapomogowo-pożyczkowych fundusze, jak pośmiertny, pogrzebowy czy też reprezentacyjny nadal mogą legalnie i bezpiecznie funkcjonować. Ustawa o KZP wprowadziła bowiem dodatkowy fundusz, który można nazwać obrotowym, kosztowym, wydatkowym czy też jakimkolwiek innym i z niego mogą być pokrywane wydatki na działalność kasy, których nie chce lub nie może sfinansować pracodawca, gdyż nie zostały one ujęte w ustawowym katalogu wsparcia świadczonego obowiązku przez pracodawcę, a kasa nie może ich pokryć z jeszcze ściślej dookreślonego funduszu rezerwowego, który dotychczas był w tym celu najczęściej wykorzystywanym. Obecnie z funduszu rezerwowego mogą być pokryte jedynie wydatki na opłaty i prowizje bankowe, zgodnie z zawartą w ustawie o KZP zamkniętą definicją tegoż funduszu.

O czym jeszcze warto pamiętać w kontekście nowych zasad funkcjonowania KZP?

Generalnie na pracodawcy nadal ciąży obowiązek nieodpłatnego zapewnienia obsługi KZP. W tym kontekście chodzi o koszty pracy pracowników niezbędnych do obsługi kasy, a zatem księgowych, radców prawnych, inspektorów ochrony danych osobowych, osób obsługujących członków kasy, prowadzących ewidencję, naliczenia potrąceń z wynagrodzenia czy też archiwum.

Tym miejscu podkreślić warto, iż zgodnie z zasadami subsydiarności i pomocniczości zawartymi w traktatach międzynarodowych, jak i preambule Konstytucji RP, jeśli przepis ogranicza swobody lub wolności obywateli (a w tym przypadku prawo zrzeszenia do podejmowania działalności gospodarczej w imieniu tego zrzeszenia), wówczas w sposób odpowiedni musi zostać to zrekompensowane. I taka sytuacja dotyczy nowych zasad funkcjonowania KZP, której ustawa z jednej strony reguluje konstytucyjne prawo do zrzeszania się określonej grupy pracowników na zasadach specjalnych i korzystania z przywileju niefiskalności, a z drugiej ogranicza ich prawo do jej samofinansowania, zakazując prowadzenia działalności gospodarczej i zabraniając podziału uzyskanych zysków pomiędzy siebie. W tym kontekście ustawodawca dość sprytnie przerzucił praktycznie wszystkie istotne koszty operacyjne prowadzenia działalności kasy na pracodawcę, jednocześnie zwalniając kasę z obowiązku opodatkowania otrzymywanej od niego pomocy.

Najbardziej istotną zmianą wynikającą z zamiany rozporządzenia w ustawę w kontekście podstawy działalności KZP i wprowadzenia gwarancji obligatoryjnej pomocy w określonym zakresie jest to, iż prawo do utworzenia i utrzymania działalności KZP stało się jednym z nowych, prawidłowo uregulowanych praw pracowniczych. Tym samym wszelkie próby uchylania się od obowiązku świadczenia pomocy, bądź próby ograniczenia działalności, przeciwdziałanie rozwojowi bądź też naciski na członków, by kasę zlikwidować, skutkować mogą konsekwencjami administracyjnymi, sądowymi bądź społecznymi.

Chociaż obecnie nowa regulacja ustawowa nie jest jeszcze zbyt popularna na polskim rynku pracy, a kasy nie występują powszechnie u wszystkich pracodawców, to i tak często bywa ona jawnie ignorowana bądź też nawet wyszydzana, jako próba regulowania dziś anachronicznego reliktu komunistów lub próba ożywienia utopijnego parabanku trącącego piramidą finansową.

Podkreślić w tym miejscu warto jednak, iż poza kosztami ponoszonymi przez wszystkie zaangażowane strony (wkłady pochodzące od pracowników, obsługa kasy finansowana przez pracodawców, kontrola administracyjna państwa), to zarówno społeczeństwo, pracodawcy jak i pracownicy realnie otrzymują znacznie więcej korzyści. Prawidłowo działająca KZP zawsze będzie przynosić więcej korzyści niż kosztów, o czym świadczy przebieg prac nad tym aktem w parlamencie, gdzie ustawa została przyjęta w obu izbach bez choćby jednego głosu sprzeciwu, a następnie bezzwłocznie podpisana przez Prezydenta RP.

Podsumowując, 10 kwietnia 2023 roku mija termin na wdrożenie w życie nowych przepisów o funkcjonowaniu kas zapomogowo-pożyczkowych, na bazie ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 roku. W tym kontekście okres na wprowadzenie nowych przepisów w życie był dość długi, bowiem wynosił aż 18 miesięcy, to jednak okazuje się, iż większość z tego typu organizacji jeszcze nie dopełniła swego nowego obowiązku rejestracyjnego i nie zaktualizowała zgłoszenia bądź nie zmieniła statusu działalności, dostosowując się do nowych przepisów. Tymczasem konsekwencje niewprowadzenia nowych zasad mogą być dość poważne, z blokadą rachunku i uniemożliwieniem dalszego funkcjonowania kasy na czele.