Zasady potrącania należności pracowniczych

Nierzadko zdarza się, iż zarówno pracodawca, jak i pracownik, mają wobec siebie należności, które wzajemnie można byłoby potrącić. W tym aspekcie niebywale istotnym jest, iż potrącanie należności pracowniczych podlega szczególnym regulacjom określonym w kodeksie pracy, a nie mają tutaj zastosowania przepisy ogólne wynikające z kodeksu cywilnego.

Jak zatem podejść do zagadnienia wzajemnego potrącania należności?

W sytuacji, gdy pracodawca i pracownik mają wobec siebie nawzajem należności do potrącenia, zastosowanie znajdzie art. 498 par. 1 i 2 kodeksu cywilnego (KC), z którego wynika, iż gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony.

Warunkiem jest jednak, by owe wzajemne należności obejmowały pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku, a obie wierzytelności były wymagalne i mogły być dochodzone na drodze sądowej lub przed innym organem państwowym. Wskutek zastosowania potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości tej niższej.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym potrącenie następuje poprzez jednostronną czynność prawną jednego z wzajemnych wierzycieli. Skutkiem takiego działania jest natomiast wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej z chwilą, gdy potrącenie stało się możliwe.

W tym aspekcie podkreślić jednak należy, iż nie wszystkie wierzytelności mogą zostać potrącone, bowiem z art. 505 KC wynika, iż nie mogą zostać umorzone poprzez potrącenie wierzytelności:

• nieulegające zajęciu
• o dostarczenie środków utrzymania
• wynikające z czynów niedozwolonych
• co do których potrącenie jest wyłączone z mocy przepisów szczegółowych

I gdy mamy do czynienia z wzajemnym potrąceniem na linii pracodawca – pracownik, należy zastosować również przepisy kodeksu pracy (KP), mające właśnie w takim przypadku charakter przepisów szczegółowych. W art. 87 par. 1 KP postanowiono bowiem, iż z wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego (jeśli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania), potrąceniu podlegają tylko następujące należności:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi
• kary pieniężne

Z kolei potrącenia z wynagrodzenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

• w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia
• w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości wynagrodzenia

Co jeszcze ma znaczenie w kontekście potrącania należności pracowniczych?

W kontekście potrąceń dokonywanych z należności pracowniczych warto zwrócić uwagę na stanowisko zawarte w wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 16 czerwca 2016 roku (sygn. akt VIII Pa 28/16), gdzie sędziowie wskazali, iż zgodnie z art. 505 pkt. 4 KC nie mogą zostać umorzone przez potrącenie wierzytelności, których potrącenie wyłączają przepisy szczególne, a za taki uznać należy art. 87 KP.

Poza tym znaczenie ma również art. 91 par. 1 KP, z którego wynika, że należności inne niż wymienione w art. 87 par. 1 i 7 KP mogą być potrącone z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.

Bazując na takim stanowisku sądu uznać zatem należy, iż pracodawca nie ma podstaw, by dokonywać potrącenia z wynagrodzenia pracownika ewentualnych wierzytelności pracodawcy z tytułu wyrządzonych przez pracownika szkód. Poza tym warto dodać, iż potrącenie wierzytelności wzajemnych mogłoby zostać skutecznie dokonane, lecz w oparciu o tytuł wykonawczy albo za zgodą pisemną pracownika.

Ciekawy w powyższym kontekście jest również wyrok Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 14 kwietnia 2015 roku (sygn. akt IV P 38/15), gdzie wskazano, iż przyczyną nieuwzględnienia zarzutu potrącenia dokonanego przez pracodawcę była jego prawna niedopuszczalność. Jednocześnie niemożność przeprowadzenia takiej operacji nie wyłącza możliwości odrębnego wystąpienia przez pracodawcę przeciwko pracownikowi w innym trybie postępowania sądowego, czyli z powództwem o naprawienie wyrządzonej szkody w imieniu pracodawcy.

Tym samym, gdy mamy do czynienia z wzajemnymi wierzytelnościami pracodawcy i pracownika generalnie nie ma podstaw do potrącania przez pracodawcę należności z wynagrodzenia pracownika. Oczywiście poza sytuacjami określonymi w KP, gdy jest to możliwe. Pracodawca ma jednocześnie prawo dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej.

Podsumowując, generalnie potrącenie należności pracodawcy z wynagrodzenia pracownika jest w zasadzie niedopuszczalne. Poza bowiem przepisami kodeksu cywilnego odnoszącymi się do wzajemnych potrąceń, należy w takim przypadku wziąć pod uwagę przepisy kodeksu pracy, gdzie jednoznacznie określono przypadki, gdy takowe potrącenie jest możliwe.