Skutki prawne wypadków przy pracy

Na każdym kroku mamy do czynienia z niesamowicie dynamicznym rozwojem technologicznym. Rośnie nasza świadomość przeróżnych zagrożeń, staramy się im przeciwdziałać, tworzymy coraz doskonalsze systemy bezpieczeństwa. Wszystko to powinno skutkować coraz mniejszym natężeniem ilości wypadków przy pracy. Okazuje się jednak, że ich liczba nie maleje w takim tempie, jak byśmy sobie tego życzyli.

 

Na co może liczyć pracownik, który uległ wypadkowi przy pracy?

 

Jeżeli doszło do takiego zdarzenia, pracownik może liczyć na świadczenie z ZUS, ale także i od pracodawcy. Wśród tych drugich istotne znaczenie mają renty odszkodowawcze, przysługujące na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Tego typu sprawy rozstrzyga sąd pracy.

 

Jeśli pracownik uległ wypadkowi przy pracy, po pierwsze może wnioskować do ZUS o przyznanie świadczeń, przewidzianych w ustawie z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1376 ze zm.). W ramach tych świadczeń wypadkowych wyróżnić możemy:

• jednorazowe odszkodowanie – dla osób, które wskutek wypadku doznały stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu
• rentę z tytułu niezdolności do pracy – całkowita lub częściową
• uzupełniające świadczenie odszkodowawcze, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego

 

Pracodawcy, szczególnie ci prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, często nie zdają sobie w pełni sprawy z możliwego zakresu ich cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Błędnie uznają, że skoro pracownik podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, to wszelkie świadczenia z tytułu wypadków przy pracy pokrywa ZUS, a ich rola sprowadza się do powołania zespołu powypadkowego. Tymczasem pracownik może skierować przeciwko nim roszczenia uzupełniające, takie jak: żądanie zadośćuczynienia za krzywdę i zwrot kosztów powstałych na skutek wypadku oraz wniosek o comiesięczną rentę cywilną.

 

Czy z uwagi na to, iż odpowiedzialność pracodawcy nazwana jest „roszczeniem uzupełniającym”, pracownik najpierw musi uzyskać odszkodowanie z ZUS?

 

Okazuje się, że jedno świadczenie jest niezależne od drugiego. Ubezpieczenie wypadkowe w ZUS obejmuje jedynie część szkody, gwarantując możliwie szybki i prosty sposób realizacji świadczeń, ale jednocześnie nie zamyka drogi do sądowego dochodzenia naprawienia pozostałej części szkody na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Żaden przepis (tak prawa pracy, jak i prawa ubezpieczeń społecznych) nie uzależnia możliwości wniesienia powództwa przeciwko pracodawcy z tytułu czynu niedozwolonego w związku z wypadkiem przy pracy od uprzedniego złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z ZUS.

 

Zatem odpowiedzialność pracodawcy na gruncie przepisów kodeksu cywilnego jest zupełnie niezależna od odpowiedzialności gwarancyjnej ZUS. Tym samym brak wypłaty ze strony ZUS lub jej tylko częściowa realizacja nie zamyka pracownikowi drogi dochodzenia swych roszczeń od pracodawcy.

 

Co ważne, choć nie wynika to wprost z przepisów, zgodnie z orzeczeniami Sądu Najwyższego, przed wystąpieniem do pracodawcy z roszczeniami uzupełniającymi poszkodowany powinien złożyć wniosek o wypłatę świadczeń z ZUS. Możliwe jest także jednoczesne wystąpienie z wnioskiem do ZUS oraz wytoczenie powództwa cywilnego pracodawcy (szczególnie, gdy zbliża się okres przedawnienia).

 

Wystąpienie do ZUS z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy, jest o tyle istotne w kontekście dochodzenia renty odszkodowawczej od pracodawcy, że sąd dokona porównania dochodów pracownika sprzed wypadku z obecną jego sytuacją. A jednym z istotnych elementów oceny będzie renta z ZUS.

 

Jakie elementy będą istotne przy dochodzeniu roszczeń od pracodawcy?

 

Najistotniejszą sprawą będzie wykazanie przesłanek zaistnienia odpowiedzialności pracodawcy. Zatem, pracownik musi wykazać zasady odpowiedzialności pracodawcy z kodeksu cywilnego (wina lub ryzyko), rodzaj szkody (jej rozmiar) i związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem, a powstaniem szkody. Brak tych przesłanek wyłącza zasądzenie roszczeń od pracodawcy.

 

Zasadę winy rozstrzyga art. 415 k.p.c., zgodnie z którym, ten kto wyrządził szkodę drugiemu, zobowiązany jest do jej naprawienia. Szkodę wyrządzić można przez działanie umyślne, jak i zaniechanie. Wina powinna być rozumiana jako możliwość postawienia sprawcy zarzutu niewłaściwego działania lub zaniechania. W praktyce najczęstszą winą pracodawców jest niezapewnienie pracownikom właściwych warunków bhp w zakładzie pracy, co doprowadza do wypadku i powstania szkody na osobie lub majątku pracownika.

 

Równie częstą podstawą odpowiedzialności pracodawcy jest zasada ryzyka. Zgodnie z nią pracodawca ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną poprzez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu. Ustawodawca miał tu na myśli wprowadzenie w ruch za pomocą sił przyrody, które stanowią siłę napędową przedsiębiorstwa. Takimi przedsiębiorstwami są kopalnie, zakłady energetyczne czy przedsiębiorstwa budowlane.

 

Jak należy rozumieć pojęcie szkody?

 

Szkoda, w rozumieniu kodeksu cywilnego, składa się z dwóch elementów: rzeczywistej straty oraz utraconej korzyści. Te elementy szkody powinny pozostawać w normalnym związku przyczynowym z wypadkiem przy pracy. Zatem w razie uszkodzenia ciała lub wywołania choroby, naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Wchodzi w to więc wyłożenie z góry pewnej sumy pieniędzy na pokrycie kosztów leczenia, jak i ewentualnych kosztów przygotowania do innego zawodu, gdy poszkodowany stał się inwalidą. Jeżeli natomiast doszło do całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej, poszkodowany może zażądać wypłacania renty cywilnej.

 

Jakie mamy rodzaje rent cywilnych?

 

Pracodawca może zostać zobowiązany do wypłacania renty cywilnej pracownikowi, który uległ wypadkowi. Roszczenie o rentę przysługuje, gdy:

• zwiększają się potrzeby poszkodowanego
• zmniejszają się widoki powodzenia na przyszłość poszkodowanego
• nastąpiła całkowita lub częściowa utrata zdolności do pracy zarobkowej poszkodowanego

 

Każda z tych okoliczności może stanowić samodzielną podstawę do zasądzenia renty, jednak szkoda musi posiadać wymiar realny, a nie teoretyczny. Musi zatem dojść do autentycznej utraty zdolności zarobkowania przez poszkodowanego.

 

Renty cywilne stanowią szczególną postać odszkodowania, wypłacanego periodycznie, natomiast podstawą jej zasądzenia jest trwały charakter następstw wypadku.

 

Co ważne, renta stanowi szczególną postać odszkodowania i sposób jej wydatkowania zależy tylko od woli poszkodowanego. Zatem przeznaczenie jej przez niego na cele konsumpcyjne (zamiast leczenia czy rehabilitacji), nie stanowi przesłanki dla pracodawcy do jej niewypłacania.

 

Czym charakteryzuje się renta z tytułu zwiększonych potrzeb?

 

Wypadek przy pracy często charakteryzuje się koniecznością ponoszenia dodatkowych kosztów utrzymania przez poszkodowanego. To jest podstawa do zasądzenia renty z tytułu zwiększonych potrzeb. Te rosnące potrzeby należy rozumieć jako stan, w którym materialne koszty egzystencji poszkodowanego po zdarzeniu związanym ze szkodą uległy wzrostowi w porównaniu z podobnymi wydatkami ponoszonymi wcześniej.

 

Co istotne, ewentualne zasiłki socjalne (przykładowo pielęgnacyjny) przyznane pracownikowi, który uległ wypadkowi nie stanowią podstawy do obniżania kwoty tej renty. Zasiłki z założenia nie powinny brać udziału w naprawianiu szkody, ich rolą jest pomoc osobie dotkniętej niepełnosprawnością.

 

Renta ta przysługuje poszkodowanemu już za samo istnienie zwiększonych potrzeb powstałych w związku z wypadkiem. Inne okoliczności nie są w tym przypadku istotne.

 

Jak należy rozumieć rentę z tytułu zmniejszonych widoków powodzenia na przyszłość?

 

Renta cywilna z założenia stanowi formę odszkodowania. Zatem przysługuje wtedy, gdy osoba jej żądająca poniosła szkodę. Tym samym, w tym przypadku należy dowieść, że wypadek spowodował zmniejszenie lub wręcz pozbawił możliwości uzyskania określonych dochodów w przyszłości. Jest to zatem równoznaczne z ograniczeniem zdolności zarobkowania, choć też brane są tutaj pod uwagę takie aspekty, jak: zmniejszenie lub ograniczenie planów na przyszłość (pogorszenie szans życiowych), szans odniesienia sukcesów sportowych albo naukowych, szans zawarcia małżeństwa.

 

Czym jest renta z tytułu utraconych dochodów (tzw. renta wyrównawcza)?

 

Szkoda, która jest następstwem wypadku przy pracy, może polegać na zmniejszeniu dochodów poszkodowanego w wyniku stwierdzenia całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy. Właśnie ten fakt kompensuje renta wyrównawcza. Zasada jest taka, by ta renta powodowała zrównanie sytuacji finansowej poszkodowanego z jego sytuacją hipotetyczną, w której znajdowałby się, gdyby nie wypadek przy pracy.

 

Jej istotę stanowi prawidłowe określenie utraconych dochodów. Sąd pracy w tym przypadku nie bierze pod uwagę wynagrodzeń pracownika bezpośrednio przed wypadkiem, ale wyznacza takie, które możliwe byłyby do osiągnięcia, gdyby nie doszło do wypadku. W ramach utraconych dochodów brane są też pod uwagę wszelkiego rodzaju benefity, jak: dodatki, premie, itp.

 

W przypadku całkowitej utraty zdolności do pracy, renta wyrównawcza powinna odpowiadać takiej wysokości zarobków, jakie poszkodowany uzyskiwałby, gdyby do wypadku nie doszło.

 

Czy raz ustaloną wysokość renty można modyfikować?

 

Każda ze stron może zażądać zmiany jej warunków, jeżeli zaistnieją okoliczności taką zmianę uzasadniające. Żądanie takie dotyczy najczęściej renty wyrównawczej.

 

Pracownik, będący osobą poszkodowaną w wypadku, najczęściej domaga się podwyższenia przyznanej renty, gdy:

• pogorszeniu uległ jego stan zdrowia związany z wypadkiem przy pracy
• zwiększeniu ulegną wynagrodzenia pracowników na stanowisku, które zajmował przed wypadkiem

 

Z kolei pracodawca (czyli wypłacający rentę) najczęściej domaga się obniżenia renty, gdy:

• nastąpi poprawa stanu zdrowia pracownika, uzasadniająca zmianę całkowitej niezdolności do pracy na częściową
• ustalone zostanie, że pracownik uzyskałby już świadczenie emerytalne, gdyby nie wypadek przy pracy

 

Czy renta może być wypłacona jednorazowo?

 

Kapitalizacja renty, czyli jednorazowe wypłacenie zasądzonej kwoty jest możliwe w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Może to być przykładowo sytuacja, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a jednorazowe świadczenia ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Ponadto, taką przesłanką będzie też postępowanie likwidacyjne pracodawcy, co może skutkować problemami egzekucyjnymi w przyszłości.

 

Czy renta może mieć charakter tymczasowy?

 

Sąd pracy ma możliwość przyznania poszkodowanemu renty tymczasowej, gdy w chwili wydawania wyroku nie da się dokładnie określić szkody. Może to być sytuacja, gdy dopiero długotrwałe leczenie pozwoli ocenić ostateczne skutki obrażeń, jakich doznał poszkodowany wskutek wypadku. Renta tymczasowa może zostać zasądzona bez oznaczania czasu jej trwania, jeżeli w chwili wydania wyroku, nie ma podstaw do przyjęcia jakiegokolwiek okresu jej trwania.

 

Podsumowując, zdecydowanie najlepiej jest unikać wypadków przy pracy. Tym niemniej, jeśli już do niego dojdzie, należy mieć świadomość, że istnieje wiele sposobów zadośćuczynienia wyrządzonej szkody wobec pracownika.