Nieudzielenie urlopu wypoczynkowego zagrożone karą

Zgodnie z obowiązującymi przepisami wynikającymi z kodeksu pracy, pracownikowi przysługuje corocznie prawo do nieprzerwanego i płatnego urlopu, a pracownik ten nie może zrzec się tego prawa, bowiem urlop służy do regeneracji sił fizycznych i psychicznych.

Jakie są praktyki w zakładach pracy i jakie konsekwencje się z tym wiążą?

Otóż okazuje się, że zdarzają się w zakładach pracy takie praktyki, że pracownicy nie chcą wykorzystywać urlopu wypoczynkowego, a pracodawcy wypłacają im za to dodatkowe wynagrodzenie spisując jednocześnie porozumienie na tę okoliczność, gdzie pracownik wyraża zgodę na niewykorzystywanie urlopu wypoczynkowego i zwraca się z prośbą do pracodawcy o dokonanie wypłaty wynagrodzenia za urlop. Taka sytuacja jest niezgodna z przepisami i uznana jest za wykroczenie, bowiem w myśl art. 282 par. 1 kodeksu pracy (KP) nieudzielenie pracownikowi przysługującego mu urlopu wypoczynkowego lub też bezpodstawne obniżenie jego wymiaru jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł.

Warto tu jednocześnie dodać, że przepis ten nie reguluje kwestii ewentualnego ekwiwalentu pieniężnego ani wynagrodzenia urlopowego, to jednak samo ich niewypłacenie również stanowi wykroczenie, bo w dalszej części art. 282 par. 1 KP przeczytać można, iż kto wbrew obowiązkowi nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi lub innemu uprawnionemu członkowi rodziny pracownika, lub bezpodstawnie obniża ich wysokość lub dokonuje bezpodstawnych potrąceń, ten podlega karze grzywny.

Z wyroków sądowych wywnioskować można, iż głównymi prowodyrami takich sytuacji są sami pracownicy, a szczególnie ci, którzy piastują kierownicze stanowiska i nie chcą korzystać z urlopów lub specjalnie kumulują dni urlopowe z uwagi na planowane rozwiązanie stosunku pracy traktując przyszły ekwiwalent za niewykorzystany urlop jako dodatkową kwotę odprawy.

Z uwagi na to, że prawo do wypoczynku jest pochodną prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przyjmuje się, że zgoda pracownika na niewykorzystanie przez niego urlopu nie powoduje jednoczesnego uchylenia bezprawności działania pracodawcy, albowiem samo przychylenie się pracodawcy do wniosku pracownika odnośnie rezygnacji z urlopu, stanowi wykroczenie podlegające karze grzywny i to zupełnie niezależnie od motywu takiego postępowania.

A zatem rezygnację przez pracownika z urlopu wypoczynkowego w zamian za wynagrodzenie za pracę uznaje się za niewłaściwą praktykę. Rekompensata finansowa przewidziana w KP dotyczy wyłącznie przypadku, kiedy urlop pracownika zostanie niewykorzystany w całości lub części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Jeśli inspektor pracy podczas kontroli dopatrzy się opisywanych praktyk, wówczas traktuje to jako wykroczenie, którego konsekwencją są:

• mandat karny lub
• wniosek o ukaranie

Dodatkowo innym możliwym do zastosowania przez inspektora pracy lub sąd środkiem jest kara nagany, która ma oddziaływanie społeczne i wychowawcze. Z orzecznictwa w tym zakresie dowiedzieć się można, iż nałożona kara uświadomić ma sprawcy konieczność przestrzegania norm społecznych i ukształtować w nim na przyszłość wolę przestrzegania porządku prawnego.

Jakie czynności powinien podjąć inspektor po stwierdzeniu podczas kontroli niewykorzystania przez pracownika urlopu wypoczynkowego?

Inspektor pracy, który w wyniku kontroli stwierdzi niewykorzystanie przez pracownika urlopu wypoczynkowego, zobowiązany jest do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, a w toku tegoż postępowania musi on:

• wyjaśnić osobie, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, o jakie wykroczenie może zostać ona obwiniona
• pouczyć tę osobę o prawie do odmowy złożenia wyjaśnień i o możliwości zgłoszenia własnych dowodów w sprawie
• przesłuchać tę osobę
• sporządzić stosowny protokół

Po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających inspektor ma dwie możliwości:

• skierować sprawę na drogę sądową lub
• nałożyć grzywnę do kwoty 2.000 zł w drodze mandatu karnego, jeśli uzna on, że taka kara będzie wystarczająca

Sprawca wykroczenia powinien udzielić na piśmie zgodę przyjęcia mandatu karnego, a w przeciwnym wypadku, inspektor pracy sporządza wniosek o ukaranie, w którym podać musi informację o odmowie przyjęcia mandatu przez sprawcę wykroczenia.

Wyjątkową sytuacją jest, jeśli pracodawca w przeciągu dwóch lat dwukrotnie zostanie ukarany za wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym w KP, wówczas inspektor może nałożyć mandat do 5.000 zł.

Czy są sytuacje, kiedy nieudzielenie urlopu nie stanowi tylko wykroczenia, a jest już przestępstwem?

Tak, w skrajnych przypadkach nieudzielenie urlopu wypoczynkowego stanowić może postawę do uznania tego czynu za przestępstwo, bowiem art. 218 par. 1a kodeksu karnego mówi, że kto wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega:

• grzywnie lub
• karze ograniczenia wolności lub
• karze pozbawienia wolności do lat dwóch

Istotną kwestią jest rozstrzygnięcie, kiedy działanie pracodawcy jest złośliwe bądź uporczywe, bowiem w tym zakresie nie ma jednoznacznej interpretacji. Przykładowo z komentarzy z 1969 roku do kodeksu karnego dowiedzieć się można, iż złośliwość w naruszaniu praw pracownika zachodzi zwłaszcza wtedy, kiedy przełożony wbrew oczywistemu obowiązkowi prawnemu załatwia sprawę na niekorzyść pracownika w okolicznościach, z których wynika, że odgrywa tu rolę osobiste, nacechowane niechęcią lub uprzedzeniem, nastawienie przełożonego lub innego funkcjonariusza powołanego do załatwienia sprawy. To oznacza, że działanie złośliwe to tylko działanie w zamiarze bezpośrednim mające na celu dokuczenie lub zlekceważenie. Uporczywość natomiast zachodzi wówczas, gdy przełożony lub inny powołany do załatwienia spraw funkcjonariusz wielokrotnie, mimo sprzeciwów pracownika, odmawia jego żądaniu chociaż jest ono uzasadnione. Jest to zachowanie charakteryzujące się złą wolą sprawcy.

Podsumowując, każdemu pracownikowi przysługuje prawo do płatnego, corocznego i nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego, którego nie może się zrzec. Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu pracownikowi i nie wolno mu wyrazić zgody na rezygnację z urlopu w zamian za ekwiwalent, bowiem nieudzielenie urlopu stanowi wykroczenie i jest zagrożone karą grzywny, a uporczywe działanie w tym zakresie może być uznane za przestępstwo i skutkować nawet pozbawieniem wolności do dwóch lat. Wypłata ekwiwalentu za niewykorzystany urlop jest możliwa wyłącznie w przypadku niewykorzystania go w całości lub części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.