Jak radzić sobie ze stresem w pracy?

Szacuje się, że stres dotyczy 50-70% pracowników, a jest on najczęściej odpowiedzią na rozbieżność pomiędzy wymaganiami środowiska pracy a możliwościami zatrudnionego.  W sytuacji zagrożenia aktywowane są wszystkie układy wewnętrzne organizmu, osoba koncentruje się na czynniku stresogennym, nie zwracając uwagi na w otoczenie, odczuwa niepokój, lęk, złość, gniew lub strach, jest pobudzona, nadruchliwa, niecierpliwa, odczuwa przymus działania, w stanie silnego napięcia może nawet zachować się agresywnie. Skutecznie przeciwdziałanie stresowi powinno obejmować działania zarówno na poziomie organizacyjnym przedsiębiorstwa, jak indywidualne – dopasowane do konkretnego człowieka.

 

Stres w polskich firmach

Badanie „The Workforce View in Europe 2017” nie pozostawia złudzeń – pracownicy w Polsce należą do najbardziej zestresowanych wśród pracujących w krajach europejskich, co więcej – 1/3 z nich jest zdania, że dla pracodawców nie ma znaczenia dobre samopoczucie zatrudnionych. Państwowa Inspekcja Pracy szacuje, że 50-60% nieobecności w pracy ma związek ze stresem. Tylko w roku 2017 czas spędzony na zwolnieniu lekarskim to 48 mln roboczogodzin. Z danych Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, że np. zaburzenia nerwicowe związane z pracą są pierwszą przyczyną wizyt pacjentów w szpitalach oraz trzecią przyczyną odwiedzin u specjalistów.

 

Stres w ocenie ryzyka zawodowego

Zjawisko stresu powinno zostać zbadane i ocenione jako zagrożenie psychospołeczne możliwe do wystąpienia na stanowisku pracy.  Do jego oszacowania stosuje się normę jakościową (Polską Normą PN – PN-N 18002:2000), która ocenia ryzyko wystąpienia jako małe, średnie lub duże. Jednak najpopularniejszą techniką oceny ryzyka stresu w miejscu pracy jest Risk Score. Istotą tej metody jest zidentyfikowanie wszystkich możliwych do wystąpienia czynników stresogennych w dwóch etapach – przed zastosowaniem środków ograniczających stres oraz po wprowadzeniu działań naprawczych. Manifestacją stresu może być chwilowa niedyspozycja związana z nagłym wystąpieniem dolegliwości somatycznych lub zaburzenie stanu psychicznego, kolejno przy większym natężeniu sensorów – krótkotrwałe obciążenie objawiające się lżejszymi dolegliwościami somatycznymi lub psychicznymi. Długotrwałe przebywanie w warunkach stresu powoduje przeciążenie chroniczne, którego wynikiem może być poważna choroba somatyczna lub psychiczna. W skrajnych przypadkach człowiek może nawet umrzeć.

 

Stres jest dynamicznym i wielowymiarowym procesem, który może wystąpić podczas wykonywania obowiązków zawodowych, dlatego konieczne jest okresowe kontrolowanie jego poziomu i, jeżeli to konieczne, podejmowanie działań o charakterze profilaktycznym.

 

Czy praca w stresie jest możliwa?

Stres w małych dawkach może działać stymulująco i pobudzać do działania, jednak po przekroczeniu pewnej granicy ma działanie destrukcyjne.

 

Co ciekawe, pomimo wiedzy o negatywnym oddziaływaniu badanie „Confidence Index” (z 2018 roku) pokazuje, że 66% pracowników jest zdecydowanych na pracę w obciążających warunkach. Stres jako element pracy traktuje 75% osób pracujących w administracji biurowej i działach sprzedaży, a także kadra zarządzająca, niższą tolerancję sygnalizują logistycy oraz finansiści i księgowi (ok. 60%). W stresującym środowisku jest zdecydowanych wykonywać obowiązki 67,4% zatrudnionych w branży produkcyjnej i przemysłowej.

 

Poziom tolerancji na stres w miejscu pracy maleje wraz z wiekiem. Pracownicy poniżej 30 roku życia w ponad 70% deklarują, że stres w pracy nie jest to dla nich problemem, podobne zdanie podziela już tylko 66% osób w wieku 30-49 lat i jedynie 58% pracowników w wieku 50+.

 

Do stresogennych warunków jest w stanie przystosować się 70% kobiet oraz 62% mężczyzn.

 

Najczęstsze źródła stresu w miejscu pracy:

• intensywność pracy, goniące terminy, ilość obowiązków przekraczająca możliwości
• nadmierne wymagania zwierzchnika, a także wymagania z własnej strony
• stanowisko poniżej aspiracji, wykonywanie zadań prostych i monotonnych
• nieokreślony z góry zakres obowiązków
• brak możliwości wpływu na swoją pracę
• brak wsparcia społecznego
• niepożądane zachowania w miejscu pracy ze strony przełożonego, współpracowników, klientów
• uciążliwe warunki pracy: hałas, niekorzystna temperatura, zapach, wykonywanie obowiązków w pobliżu materiałów niebezpiecznych
• krótkoterminowe umowy
• cyfryzacja.

 

Konsekwencje stresu dla pracownika:

• mniejsza efektywność
• problemy z koncentracją, podejmowaniem decyzji, odpoczynkiem
• długotrwały stres prowadzi do wypalenia zawodowego (z powodu którego z pracy rezygnuje 95% objętych tym problemem pracowników)
• utrata zdrowia.

 

Stres w miejscu pracy, konsekwencje dla pracodawców:

• obniżona produktywność, niewielkie zaangażowanie w wykonywane obowiązki
• zwiększona liczba absencji
• większa liczba wypadków przy pracy
• czarny PR ze strony zatrudnionych
• duże rotacje pracowników, dodatkowe koszty związane z pozyskaniem i wyszkoleniem nowych pracowników.

 

Sposoby walki ze stresem w miejscu pracy

Stress management – polega na zidentyfikowaniu i analizie potrzeb pracowników oraz wdrożeniu odpowiedniej strategii zarządzania stresem. Metoda opiera się na indywidualnym podejściu do pracownika, ale pewne elementy mogą być wprowadzone na poziomie organizacyjnym. W redukcji stresu u pracownika może pomóc odpowiednia modyfikacja zadania do wykonania, której rezultatem będzie równowaga między przeciążeniem a niedociążeniem pracą. Problem stresu można rozwiązać poprzez: zarządzanie przez partycypację, zapewnienie wsparcia społecznego oraz informacji zwrotnej, wprowadzenie elastycznych godzin pracy, analizę roli zawodowej i określenie celów, budowanie autonomicznych zespołów. Ponadto w przypadku pracy biurowej odpowiedzią może być np. ergonomiczna aranżacja przestrzeni biurowej sprzyjająca spokojnemu i skoncentrowanemu wykonywaniu obowiązków.

 

Indywidualne podejście do stresu u pracownika – badania naukowe nad problematyką stresu w miejscu zatrudnienia jednoznacznie wskazują, że reakcje i skutki stresu w znaczącej mierze wynikają z tego, co konkretna osoba wnosi do sytuacji stresowej, mniejsze znaczenie przypisuje się natomiast warunkom pracy. Oznacza to, że pracownik ma możliwość wpływu na istotną część stresu odczuwanego w miejscu pracy.  W walce ze stresem zawodowym pomocne mogą być: asertywność, podnoszenie kwalifikacji, zapobieganie wypaleniu zawodowemu, zwiększanie indywidualnej odporności poprzez pracę z psychologiem (lub psychoterapeutą), wsparcie społeczne, dbałość o sprawność fizyczną, właściwy odpoczynek i regeneracja.

 

Warto odnotować stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie stresu w miejscu zatrudnienia (czerwiec 2018 r.), która wskazuje na konieczność kontynuowania prowadzonych przez Inspekcję Pracy szkoleń dla pracodawców na temat przeciwdziałania stresowi i mobbingowi, a także skuteczniejszego wdrażania w Polsce europejskich porozumień dotyczących stresu, przemocy i nękania w pracy oraz aktywnego starzenia się i solidarności międzypokoleniowej.