Czy będą kontrole rolników zatrudniających pracowników

Należy mieć świadomość, iż wbrew niektórym alarmującym doniesieniom medialnym, przedstawiciele inspekcji pracy nie sprawdzają jeszcze prawidłowości zatrudnienia w gospodarstwach rolnych. Jednakże podmioty działające w tej branży powinny przygotować się na kontrolę, bowiem wejście w życie przepisów w tym względzie planowane jest na 15 marca bieżącego roku.

Jak zatem spojrzeć należy na zagadnienie kontroli w gospodarstwach rolnych zatrudniających pracowników?

Co do zasady państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane zostały do wprowadzenia 1 stycznia 2025 roku do krajowego porządku prawnego mechanizmu warunkowości społecznej. W tym kontekście otrzymanie pełnego wsparcia z Unii Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) zależy od zapewnienia przez rolników oraz innych beneficjentów zgodności prowadzonej przez nich działalności z podstawowymi normami dotyczącymi:

• środowiska
• zmiany klimatu
• zdrowia publicznego
• zdrowia roślin
• dobrostanu zwierząt

W powyższym aspekcie chodzi również o zapewnienie odpowiednich warunków pracy w rolnictwie, a zatem otrzymanie przez rolnika pełnych płatności bezpośrednich zależeć będzie od przestrzegania podstawowych norm dotyczących zatrudnienia pracowników gospodarstwa oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

W tym zakresie szczegółowe przepisy według założeń mają wejść w życie 15 marca 2025 roku, lecz prace nad tym zagadnieniem cały czas trwają. Stąd też rolnicy, którzy zatrudniają pracowników, powinni już obecnie przygotować się na potencjalne kontrole Państwowej Inspekcji Pracy, a ich przedmiotem będzie zapewne nie tylko formalna prawidłowość zatrudnienia, lecz również stan sprzętów rolniczych, które pracownicy będą wykorzystywać podczas wykonywania pracy.

Co do zasady sam mechanizm warunkowości społecznej wynika z art. 14 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2021/2115 z 2 grudnia 2021 roku, ustanawiającego przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz uchylającego rozporządzenie UE nr 1305/2013 i UE nr 1307/2013. Cel powyższych zmian jest taki, aby podnieść świadomość rolników na temat konkretnych przepisów i norm społecznych, szczególnie w dziedzinie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i też odpowiedzieć na oczekiwania społeczne, że publiczne środki finansowe wspierające rolników są kierowane do tych, którzy respektują wyznaczone zasady.

W powyższym aspekcie nieprzestrzeganie wymagań podlegać będzie karze, co zostało wskazane w art. 87 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2021/2116 z 2 grudnia 2021 roku w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylenia rozporządzenia UE nr 1306/2013.

W powyższym aspekcie państwa członkowskie mają ustanawiać system przewidujący stosowanie kar administracyjnych wobec określonych grup beneficjentów, nieprzestrzegających przepisów dotyczących mechanizmu warunkowości społecznej.

O czym jeszcze warto wiedzieć w kontekście kontroli dotyczących rolników zatrudniający pracowników?

Co do zasady urzędnicy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zawarli cele ogólne w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027, który opracowany został na podstawie analiz oraz potrzeb polskiego rolnictwa, wykorzystując możliwości jakie oferuje zreformowana wspólna polityka rolna. W powyższym aspekcie 9 celów Wspólnej Polityki Rolnej to:

• wspieranie godziwych dochodów gospodarstw rolnych i ich odporności w całej Unii Europejskiej, w celu zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego
• zwiększanie zorientowania na rynek i konkurencyjność, a w tym większe ukierunkowanie na badania naukowe, technologię oraz cyfryzację
• poprawa pozycji rolników w łańcuchu wartości
• przyczynianie się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, a także zrównoważonej produkcji energii
• wspieranie zrównoważonego rozwoju i wydajnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takimi jak woda, gleba i powietrze
• przyczynianie się do ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie usług ekosystemowych oraz ochrona siedlisk i krajobrazu
• przyciąganie młodych rolników i ułatwianie rozwoju działalności gospodarczej na obszarach wiejskich
• promowanie zatrudnienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, a w tym biogospodarki i zrównoważonego leśnictwa
• poprawa reakcji rolnictwa Unii Europejskiej na potrzeby społeczne dotyczące żywności i zdrowia, a w tym bezpiecznej, bogatej w składniki odżywcze i zrównoważonej żywności, jak też dobrostanu zwierząt

Obecnie natomiast trwają prace nad zmianami odnośnie do powyższych zapisów oraz niektórych innych ustaw. Po nowelizacji, w przypadku nieprzestrzegania wymogów warunkowości społecznej, na podmioty ubiegające się o przyznanie pomocy nakładane będą kary administracyjne.

Owe kary nakładać będzie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), po stwierdzeniu naruszeń w wyniku prowadzonej przez inspektorów inspekcji pracy kontroli w określonym zakresie. Kontrola z kolei będzie prowadzona na podstawie danych pochodzących z rejestrów ARiMR, która będzie udostępniać dane głównemu inspektorowi pracy. Po zakończeniu kontroli Państwowa Inspekcja Pracy przekazywać będzie ARiMR informacje dotyczące stwierdzonych niezgodności z wymogami warunkowości społecznej, stanowiące podstawę do ustalenia wysokości kary administracyjnej.

W powyższym aspekcie podstawą kontroli jest art. 13 pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, a zgodnie z tym przepisem kontroli inspekcji pracy podlegają pracodawcy, a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także niebędący pracodawcami przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, a w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. Stąd też kontroli będą podlegały podmioty, a nie rolnicy indywidualni.

Jaki zatem będzie zakres potencjalnych kontroli w zakresie podmiotów działających w branży rolnej?

Istotnym jest, iż przepisy prawa krajowego podlegające kontroli w ramach warunkowości społecznej wskazane będą w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Już obecnie natomiast z załącznika IV do rozporządzenia 2021/2115 wynika ramowy zakres reguł, które będą przedmiotem zainteresowania kontrolerów Państwowej Inspekcji Pracy. W tym aspekcie w odniesieniu do przejrzystych warunków zatrudnienia przedmiotem kontroli inspektorów będzie chociażby to, czy:

• warunki zatrudnienia zostały przedstawione na piśmie
• została zawarta umowa o pracę
• został zachowany termin przedstawienia pracownikowi umowy o pracę
• zmiany w stosunku pracy zostały przedstawione w formie dokumentu

Z kolei w odniesieniu do zasad bezpieczeństwa i warunków pracy osób zatrudnionych w gospodarstwie rolnym, inspektorzy będą kontrolować chociażby to, czy:

• pracodawca zapewnił sprzęt roboczy odpowiedni do wykonywania pracy przez pracowników bez szkody dla ich bezpieczeństwa i zdrowia
• pracodawca zapewnił środki pierwszej pomocy
• pracodawca poinformował pracowników o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz środkach ochronnych i zapobiegawczych
• sprzęt roboczy jest użytkowany jedynie przez osoby, którym przydzielono zadania jego użytkowania, a wszelkie naprawy, modyfikacje i konserwacje są wykonywane przez wyznaczonych pracowników
• pracownicy są odpowiednio przeszkoleni w zakresie użytkowania sprzętu roboczego
• pracodawca zapewnił ergonomię i ochronę zdrowia pracowników

Podsumowując, wbrew alarmującym doniesieniom medialnym przedstawiciele inspekcji pracy nie kontrolują jeszcze rolników zatrudniających pracowników. W tym zakresie bowiem kontrole takie wejdą w życie od 15 marca bieżącego roku i wówczas inspektorzy inspekcji pracy również zainteresują się podmiotami działającymi w rolnictwie, które zatrudniają pracowników, pod kątem zgodności z mechanizmem warunkowości społecznej. Tutaj bowiem otrzymanie pełnego wsparcia z Unii Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej będzie uzależnione od zapewnienia przez rolników oraz innych beneficjentów pomocy zgodności prowadzonej działalności ze stosownymi normami dotyczącymi środowiska, zmiany klimatu, zdrowia publicznego, zdrowia roślin oraz dobrostanu zwierząt. W powyższym aspekcie chodzi również o zapewnienie odpowiednich warunków pracy w rolnictwie, stąd też kontroli podlegać będą wszystkie te podmioty, które zatrudniają pracowników. Na pewno zatem skontrolowane będą warunki zatrudnienia wraz z odpowiednią dokumentacją oraz przestrzeganie zasad dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.