Co daje zleceniobiorcom i samozatrudnionym możliwość zrzeszania się w związku zawodowym

Dodano w dniu Autor
Podziel się z innymi

Jedną z istotniejszych zmian, jakie wprowadza obowiązująca od 1 stycznia 2019 roku nowelizacja ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych (Dz.U. z 2019 r., poz. 263), jest przyznanie prawa do zrzeszania się w związkach zawodowych osobom świadczącym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. To duża zmiana, mająca swe konsekwencje w różnych aspektach prawa pracy.

Kiedy osoba samozatrudniona bądź zleceniobiorca może należeć do związku zawodowego?

Zgodnie z wspomnianą wyżej ustawą prawo takie przysługuje każdej osobie świadczącej pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, pod warunkiem, że:

  • nie zatrudnia ona do wykonywanej pracy innych osób
  • ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.

Tym samym ustawa wprowadziła pojęcie „osoby wykonującej pracę zarobkową”, które obejmuje swym zasięgiem zarówno pracowników, jak i osoby nie będące pracownikami.

Jakie aspekty praw związkowych znajdą swe odbicie wśród osób nie będących pracownikami?

Przed wejściem w życie powoływanej nowelizacji zakaz nierównego traktowania związany z przynależnością związkową był unormowany tylko w kodeksie pracy i w odniesieniu do pracowników. Po 1 stycznia 2019 r. zakaz nierównego traktowania z tytułu przynależności związkowej został rozciągnięty również na członków związków zawodowych nie pracujących na etacie (art. 3 ust. 1 powołanej ustawy). Zgodnie z tym zapisem niedopuszczalne jest nierówne traktowanie członków związku zawodowego niebędących pracownikami z powodu ich przynależności do związku. Dotyczy to w szczególności takich przypadków, jak:

  • odmowa nawiązania lub rozwiązania stosunku prawnego
  • niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia, pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą
  • pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe.

By pracodawca mógł myśleć o zwolnieniu się z odpowiedzialności za ewentualne naruszenie powyższych zapisów, musi wykazać obiektywne przyczyny zróżnicowania sytuacji poszczególnych osób.

Co istotne, zakaz nierównego traktowania członków związku zawodowego obejmuje pozostałe osoby uprawnione do zrzeszania się w danej organizacji związkowej. Zatem dotyczy on także emerytów, rencistów, bezrobotnych, wolontariuszy, stażystów oraz inne osoby, które świadczą pracę bez wynagrodzenia.

W przypadku naruszenia przez pracodawcę zakazu nierównego traktowania, członkom związku nie będącym pracownikami przysługą takie same prawa jak pracownikom. Ustawa bowiem odsyła w tym zakresie do postanowień kodeksu pracy. W praktyce oznacza to, iż ta grupa związkowców może dochodzić  od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Jakie jeszcze dodatkowe uprawnienia uzyskały osoby nie będące pracownikami?

Osoby te, z tytułu przynależności do związku zawodowego, mają prawo uczestnictwa w sporze zbiorowym, zwolnienia od pracy na czas pełnienia funkcji związkowych i ochrony przed rozwiązaniem stosunku prawnego łączącego go z pracodawcą.

W przypadku zwolnienia na czas pełnienia funkcji związkowych istotnym jest spełnienie trzech przesłanek, by było ono skuteczne:

  • doraźny charakter czynności
  • czynność jest bezpośrednio związana z działalnością związkową
  • czynność nie może zostać wykonana poza godzinami pracy.

Tylko jednoczesne spełnienie tych trzech przesłanek stanowi dla pracodawcy podstawę do zwolnienia danej osoby z konieczności świadczenia pracy, z zachowaniem wynagrodzenia. Wysokość wynagrodzenia w tym przypadku określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2018 r. Zgodnie z przewidzianymi tam zasadami wynagrodzenie będące podstawą wyliczeń ustalone zostało jako miesięczne świadczenie pieniężne w wysokości przeciętnego wynagrodzenia przysługującego tej osobie z okresu 6 miesięcy poprzedzających okres zwolnienia od pracy. W przypadku, gdy osoba ta świadczy pracę w czasie krótszym od 6 miesięcy, bierze się pod uwagę wysokość przeciętnego wynagrodzenia przysługującego tej osobie z całego tego okresu.

Jak rozwiązano sprawę ochrony przed zwolnieniem?

Członek związku zawodowego podlega szczególnej ochronie w zakresie rozwiązania stosunku prawnego. Gdy jest pracownikiem, rozwiązanie umowy lub jednostronna zmiana jej warunków wymaga uzyskania zgody zakładowej organizacji związkowej. Natomiast w przypadku osoby nie będącej pracownikiem ich roszczenia są ograniczone wyłącznie do żądania rekompensaty w wysokości równej sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu przysługującemu takiej osobie w ostatnim okresie zatrudnienia.