Pracownicze plany kapitałowe – kompendium wiedzy.

Coraz częściej słyszymy zewsząd o pracowniczych planach kapitałowych (PPK) i ich wpływie na każdego zatrudnionego, jak i pracodawcę. W tym artykule znajdziecie Państwo podstawowe informacje o terminach, kwotach i zasadach, jakie każdy powinien znać.

 

Co jest podstawą do wprowadzenia w życie PPK?

 

Podstawę prawną wprowadzenia w życie pracowniczych planów kapitałowych stanowi ustawa z dnia 4 października 2018 roku. Określa ona zasady gromadzenia środków w pracowniczych planach kapitałowych, zawierania umów o zarządzanie i prowadzenie PPK, finansowania i dokonywania wpłat na rzecz PPK, a także zasad dokonywania wypłat i zwrotu zgromadzonych środków.

Powyższa ustawa określa też konkretne terminy jakie obowiązują poszczególnych pracodawców, jak i prawa i obowiązki pracowników.

 

Jakie są obecnie obowiązujące możliwości gromadzenia dodatkowych środków na emeryturę?

 

Prognozy makroekonomiczne mówią dziś wyraźnie o tym, że pokolenie młodych ludzi rozpoczynające dziś karierę zawodową nie może liczyć na godną emeryturę z obecnego systemu ubezpieczeń społecznych. Koniecznością jest dla nich gromadzenie dodatkowych środków w inny, alternatywny sposób. Niestety, tylko nieco ponad 20% ludzi gromadzi swój kapitał emerytalny w formie dodatkowych instrumentów finansowych. By temu zaradzić, państwo zachęca obywateli do takich działań, tworząc specjalne programy i zachęty.

 

Na chwilę obecną dodatkowe pieniądze na emeryturę gromadzić można w następujących sposób:

• Pracownicze Programy Emerytalne (PPE)

To forma grupowego, dobrowolnego oszczędzania w tych zakładach pracy, gdzie pracodawca zdecydował o utworzeniu i sfinansowaniu takiego programu. Przystąpienie pracownika do tego programu jest dobrowolne. Środki finansowe mogą być inwestowane przez pracodawcę bądź powierzone wybranej instytucji. Pieniądze wpłacane do programu są opodatkowane, lecz nie podlegają oskładkowaniu ZUS. Wypłata zgromadzonych funduszy jest możliwa po ukończeniu 60 roku życia.

• Indywidualne Konta Emerytalne (IKE)

To forma indywidualnego, dobrowolnego oszczędzania na emeryturę. Zgromadzone środki są cały czas własnością osoby oszczędzającej w ten sposób i podlegają dziedziczeniu. Zachętą do oszczędzania w ten sposób jest zwolnienie od podatku od dochodów kapitałowych (tzw. podatek Belki w skali 19%), przy czym są też ograniczenia. Można mieć tylko jedno konto IKE i maksymalnie można na nie przekazać trzykrotność średniego wynagrodzenia rocznie. Samo IKE może przybierać dowolne formy, mogąc mieć postać: funduszu inwestycyjnego, rachunku papierów wartościowych, ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym lub lokaty bankowej. Wypłata jest możliwa po ukończeniu 60 roku życia. Wcześniejsza wypłata jest również możliwa, podlega jednak wówczas opodatkowaniu podatkiem Belki.

• Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE)

Jako forma oszczędzania są bardzo podobne do IKE. W odróżnieniu do IKE tutaj zachętą jest zwolnienie wpłacanych środków z opodatkowania podatkiem dochodowym, natomiast maksymalna kwota wpłaty została ograniczona do 1,2 krotności przeciętnego wynagrodzenia na dany rok. Wypłata jest możliwa po ukończeniu 65 lat, a przy wypłacie środki podlegają opodatkowaniu w wysokości 10%.

 

Jakie są założenia PPK jako alternatywnej formy oszczędzania na emeryturę?

 

Pracownicze Plany Kapitałowe mają z założenia być powszechnym programem oszczędzania emerytalnego. Zgodnie z ustawą tym programem objęci zostaną wszyscy pracownicy pomiędzy 18-ym, a 54-ym rokiem życia, za których pracodawca odprowadza składki emerytalno-rentowe. Osoby starsze mogą same dobrowolnie do PPK przystąpić, lecz tylko do momentu ukończenia 70 roku życia.

 

Do PPK pracodawcy będą zapisywać wszystkie osoby pracujące na umowach o pracę i umowach zlecenia (oraz im podobnych). Samo zapisanie będzie obligatoryjne i automatyczne według określonego harmonogramu. Ustawodawcy zakładają, że docelowo w programie znajdzie się 11,5 mln osób. Sprzyjać temu ma brak formalności. Pracownik co do zasady nie ma wypełniać żadnych wniosków czy formularzy, te kwestie ma za niego organizować pracodawca. Nie musi też wyrażać żadnej zgody na zapisanie do programu. Może za to dobrowolnie z programu wystąpić, składając odpowiednie, pisemne oświadczenie.

 

Jak i w jakiej wysokości opłacane będą składki na rzecz PPK?

 

Składki na rzecz PPK opłacali będą zarówno pracodawcy, jak i pracownicy. Ponadto przewidywane są dopłaty ze strony budżetu państwa.

 

Składki płacone przez pracownika wyniosą:

• Obowiązkowa składka podstawowa w wysokości 2% wynagrodzenia brutto. Mniejszą składkę podstawową mogą zapłacić tylko osoby, których wynagrodzenie nie przekracza 120% wynagrodzenia minimalnego (dla roku 2019 będzie to kwota 2700 zł). Jednak ta mniejsza wysokość nie może być niższa niż 0,5% wynagrodzenia brutto.
• Dodatkowa składka dobrowolna, której wysokość pracownik deklaruje pracodawcy. Jej wysokość nie może przekroczyć 2% wynagrodzenia brutto i można ją modyfikować.

Z technicznego punktu widzenia, składki na PPK obliczane są jako procent wynagrodzenia brutto, natomiast potrącane będą z kwoty wynagrodzenia netto, nie powodując obniżenia podstawy wymiaru składek ZUS ani opodatkowania.

 

Składki płacone przez pracodawcę wyniosą:

• Składka podstawowa (obligatoryjna) w wysokości 1,5% wynagrodzenia brutto pracownika.
• Składka dodatkowa w wysokości 2,5% wynagrodzenia brutto. Ta składka jest dobrowolna i może być zróżnicowana lub równa dla poszczególnych pracowników lub grup pracowników.

Wpłaty dokonywane przez pracodawcę są dla niego kosztem, natomiast nie obciążają pracownika – nie są wliczane do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

 

Dopłaty ze strony budżetu państwa wyniosą:

• Wpłata powitalna w wysokości 250 złotych. Ta kwota zostanie przypisana do konta uczestnika PPK po 30 dniach od zakończenia kwartału, w którym miną 3 pełne miesiące uczestnictwa w programie. Co istotne, wpłata powitalna przysługuje tylko przy zapisie do pierwszego PPK.
• Dopłata roczna w wysokości 240 złotych. Uczestnik PPK otrzyma ją wówczas, gdy suma jego wpłat podstawowych i dodatkowych będzie równa przynajmniej kwocie wpłat podstawowych należnych od sześciokrotności minimalnego wynagrodzenia. W praktyce oznacza to, iż dopłatę roczną otrzyma taka osoba, która w danym roku przepracuje minimum 6 miesięcy, z minimalnym wynagrodzeniem i od tego wynagrodzenia odprowadzi co najmniej składkę podstawową w wysokości 2%.

Osoby, które wystąpią o obniżenie składki podstawowej (maksymalnie do 0,5%) mogą też otrzymać dopłatę roczną, ale wówczas, gdy suma ich wpłat w danym roku osiągnie przynajmniej 25% wpłat podstawowych od wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Każdemu uczestnikowi PPK przysługuje tylko jedna dopłata roczna, niezależnie od ilości rachunków PPK przez niego posiadanych. Wpłaty budżetowe na rzecz PPK będą pochodziły ze środków Funduszu Pracy.

 

Kto i jak będzie zarządzał środkami gromadzonymi w PPK?

 

Zgromadzone w PPK środki finansowe pracodawca ma obowiązek przekazać w zarząd wybranej instytucji finansowej. Instytucją tą może być instytucja finansowa, instytucja emerytalna bądź zakład ubezpieczeń. Jej zadaniem będzie pomnażanie gromadzonych środków. Przed wyborem i podpisaniem umowy o zarządzanie środkami PPK pracodawca powinien skonsultować te kwestie z pracownikami.

 

Wybrana instytucja finansowa będzie prowadzić indywidualne konto dla każdego uczestnika PPK, na którym ewidencjonować będzie wszelkie wpłaty, dopłaty roczne, przyjęte i dokonane wypłaty transferowe oraz wszelkie inne operacje. Raz w roku informacje o wszystkich zdarzeniach przesyłane będą uczestnikowi w formie elektronicznej lub papierowej. Z tytułu prowadzenia rachunku funduszu i dokonywania operacji instytucja zarządzająca pobierać będzie wynagrodzenie za zarządzanie kapitałem. Jego wysokość nie może przekroczyć 0,5% wartości aktywów netto funduszu. Ponadto, tej instytucji przysługiwać będzie premia za dobre wyniki w wysokości nie większej niż 0,1% wartości aktywów.

 

Kiedy i jak będzie można dokonać wypłaty środków zgromadzonych na kontach PPK?

 

Pieniądze zgromadzone w PPK są co do zasady własnością uczestników. Jednak z założenia są środkami przeznaczonymi na emeryturę, więc nie ma zupełnej swobody w ich dysponowaniu. Dopiero po ukończeniu 60 lat można zacząć z nich korzystać.

Zgodnie z ustawą, uczestnik PPK z chwilą ukończenia 60 lat otrzyma jednorazową wypłatę w wysokości 25% zgromadzonych środków. Będzie mógł jednak zdecydować o mniejszej wypłacie bądź całkowicie z niej zrezygnować. Pozostałe 75% zgromadzonych środków będzie można wypłacić w co najmniej 120 miesięcznych ratach (czyli przez minimum 10 lat).

Pieniądze będą wtedy zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych (tzw. podatku Belki).

 

Ustawa przewiduje też zmniejszenie liczby lat wypłaty, a nawet jednorazową wypłatę całości zgromadzonych środków. Jednak wówczas te wypłacane pieniądze będą dodatkowo opodatkowane, powołanym wcześniej, podatkiem od dochodów kapitałowych.

 

Możliwe będzie też zadysponowanie wypłaty jako świadczenia małżeńskiego, ale tylko wtedy, gdy oboje z małżonków ukończą 60 lat i będą posiadali rachunki PPK w tej samej instytucji finansowej. Ponadto, pieniądze z PPK będzie można bez podatku przenieść na lokatę bankową, jeśli w umowie zastrzeżona zostanie wypłata ratalna przez co najmniej 10 lat.

 

Zgromadzone środki na rachunkach PPK zapisywane będą jako jednostki uczestnictwa. To oznacza, iż z chwilą złożenia dyspozycji ich wypłaty najpierw obliczana będzie liczba jednostek, a następnie przeliczana po aktualnym ich kursie. Można założyć, iż na przestrzeni lat kurs będzie rósł, ale możliwe też będą spadki.

 

Czy ustawodawca przewidział możliwość korzystania ze zgromadzonych środków przed ukończeniem 60 roku życia?

 

Tak, ustawa przewiduje takie możliwości, jednak są one ograniczone do ściśle określonych i wyjątkowych okoliczności. Mianowicie:

• Poważna choroba uczestnika programu, jego małżonka lub dziecka. Katalog zachorowań i zdarzeń, które spełniają kryterium „poważna choroba”, został też w ustawie sprecyzowany. Będzie można wówczas wypłacić do ¼ zgromadzonych środków, składając odpowiedni wniosek wraz z dokumentacją medyczną.
• Dla osób w wieku poniżej 45 lat będzie możliwość wypłaty nawet wszystkich zgromadzonych środków i przeznaczenia ich na wkład mieszkaniowy. Będzie to jednak tylko forma pożyczki. Pieniądze te trzeba będzie zwrócić, choć można to będzie zrobić w ratach. Zwracanie trzeba rozpocząć nie później niż po 5 latach od wypłaty i zakończyć nie później niż 15 lat od wypłaty. Zatem, dokonując wypłaty mając 45 lat (ostatni możliwy zakres), musimy dokonać zwrotu do ukończenia 60 lat. Niedokonanie zwrotu w terminie będzie się wiązało z koniecznością zapłaty podatku Belki.

 

Ponadto, ustawa przewiduje możliwość przeniesienia w dowolnym momencie środków zgromadzonych na kontach jednego PPK na inny PPK, przykładowo podczas zmiany pracodawcy.

 

Jest jeszcze możliwość dokonania wypłaty nawet wszystkich środków w dowolnym momencie. Wiąże się to jednak z poważnymi stratami. W takiej sytuacji 30% składek opłaconych przez pracodawcę trafi na indywidualne konta w ZUS, a budżet państwa zabierze wszystkie zrobione przezeń dopłaty. Ponadto, od pozostałej kwoty trzeba będzie zapłacić podatek od dochodów kapitałowych.

 

A co w sytuacji śmierci uczestnika PPK?

 

W razie śmierci uczestnika pieniądze dziedziczą w całości spadkobiercy. Zatem dziedziczeniu podlegają wpłaty pracownika, wpłaty pracodawcy, dopłaty budżetu państwa oraz wszelkie przypisy. Dziedziczeniu podlegają także środki finansowe niewykorzystane, gdy śmierć nastąpiła po ukończeniu 60 lat.

 

 

Którzy pracodawcy zobowiązani są do utworzenia PPK?

 

Praktycznie każde przedsiębiorstwo, zatrudniające co najmniej jednego pracownika, za którego odprowadzane są składki na ubezpieczenie społeczne jest zobowiązane do utworzenia PPK. W praktyce są jednak pewne wyjątki od tej reguły. Oto one:

• Pracodawcy, zatrudniający nie więcej niż 10 osób mogą nie utworzyć w swoim przedsiębiorstwie PPK, jeśli żaden z pracowników nie będzie tym zainteresowany. Przy czym taka informacja od pracowników musi być złożona na piśmie i pracodawca nie może w żaden sposób naciskać pracowników do podjęcia takiej decyzji.
• Zwolnieni z obowiązku utworzenia PPK są też pracodawcy, nawet zatrudniający dużą ilość pracowników, jeśli uprzednio utworzyli oni już w swoim przedsiębiorstwie Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) i odprowadzają składki w wysokości co najmniej 3,5% dla minimum ¼ zatrudnionych.
• Zwolnione z obowiązku utworzenia PPK są również osoby odprowadzające składki na ubezpieczenie społeczne za siebie, w tym samozatrudnieni.

 

Jakie terminy utworzenia PPK obowiązują pracodawców?

 

W zależności od wielkości przedsiębiorstwa obowiązują różne terminy odnośnie wprowadzenia w życie PPK, podpisania umowy o zarządzanie oraz umowy o prowadzenie PPK. Poniższa tabela prezentuje te wielkości, w rozbiciu na poszczególne wielkości przedsiębiorstw, uzależnione od ilości zatrudnionych osób.

 

Ilość zatrudnionych osób	Termin od kiedy obowiązują przepisy o PPK	Termin na zawarcie umowy o zarządzanie	Termin na zawarcie umowy o prowadzenie PPK
Co najmniej 250 osób	1 lipca 2019 r.	25 października 2019 r.	12 listopada 2019 r.
Co najmniej 50 osób	1 stycznia 2020 r.	24 kwietnia 2020 r.	11 maja 2020 r.
Co najmniej 20 osób	1 lipca 2020 r.	27 października 2020 r.	10 listopada 2020 r.
Pozostałe podmioty	1 stycznia 2021 r.	23 kwietnia 2021 r.	10 maja 2021 r.
Sektor finansów publicznych	1 stycznia 2021 r.	1 stycznia 2021 r.	10 kwietnia 2021 r.

 

Stan zatrudnienia określa się na podstawie ilości zatrudnionych w dniu 31 grudnia 2018 roku. Do wyliczenia tego stanu nie będzie miało znaczenia, czy dany pracownik pracuje na cały etat, czy jego część, czy na umowie zlecenia czy podobnej. Bierze się pod uwagę liczbę pracowników podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, jeśli ich staż pracy przekracza 3 miesiące.

 

Jeśli jakieś przedsiębiorstwo należy do grupy kapitałowej, wówczas może, ale nie musi przystąpić do PPK w terminie obowiązującym dla największej spółki z grupy.

 

Jakie nowe obowiązki wprowadza ustawa o PPK wobec pracodawców?

 

Szereg nowych obowiązków spoczywa na pracodawcach w związku z wprowadzaniem w życie ustawy o PPK. Pracodawcy są zobowiązani do:

• Skutecznego i zgodnego z przyjętymi w przedsiębiorstwie zasadami poinformowania pracowników o celach PPK oraz konsekwencjach związanych z przystąpieniem do nich.
• Wybrania (w porozumieniu z przedstawicielami pracowników) instytucji finansowej, która będzie zarządzać PPK w imieniu pracodawcy.
• Zawarcia umowy z wybraną instytucją finansową w imieniu pracowników, w terminie określonym ustawą.
• Bieżącego obliczania prawidłowych wysokości wpłat oraz terminowego ich przekazywania do wybranej instytucji finansowej.

Ponadto, pracodawcy zobowiązani zostali do gromadzenia i archiwizowania dokumentacji dotyczącej PPK, informowania pracowników o dokonywanych w związku z tym przepływach pieniężnych, przyjmowania rezygnacji od niezainteresowanych.

To niewątpliwie całkiem duży, dodatkowy obowiązek, pomijając już kwestie techniczne, jak sfinansowanie wpłat ciążących po stronie pracodawcy (minimum 1,5%) oraz ewentualne modyfikacje systemów kadrowo-księgowych.

 

Jakie obowiązki ma pracodawca względem wyboru instytucji finansowej?

 

Pracodawca najpierw dokonuje wyboru instytucji finansowej, która zarządzać będzie programem PPK w jego przedsiębiorstwie. Następnie musi z nią zawrzeć umowę o zarządzanie PPK oraz umowę o prowadzenie PPK. Terminy, w jakich powinny zostać zawarte powyższe umowy, podane zostały we wcześniejszej części niniejszego artykułu. Umowa o prowadzenie PPK jest zawierana w imieniu i na rzecz pracowników, przy czym nie ma konieczności jej zawierania dla każdego z pracowników osobno.

 

Wybór instytucji zarządzającej PPK powinien być dokonany w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeśli takowej nie ma – z reprezentacją pracowników, specjalnie w tym celu wyłonioną. Jeśli pracodawca nie osiągnie porozumienia w tej kwestii ze związkiem zawodowym lub reprezentacją pracowników na miesiąc przed terminem zawarcia tejże umowy, może tego wyboru dokonać samodzielnie. Jeśli natomiast pracodawca nie wywiąże się z obowiązku zawarcia umowy o prowadzenie PPK w ustawowym terminie, zostanie do tego wezwany przez Polski Fundusz Rozwoju SA, przy czym ów fundusz wskaże mu instytucję finansową.

 

Jakie wymogi i warunki stawiane są instytucji finansowej, która ma zarządzać PPK?

 

Instytucją finansową, która może zarządzać i prowadzić PPK może być tylko towarzystwo funduszy emerytalnych, fundusz inwestycyjny lub zakład ubezpieczeń. Ustawa precyzuje, iż taka instytucja musi mieć co najmniej 3-letnie doświadczenie w zarządzaniu otwartymi funduszami inwestycyjnymi lub emerytalnymi, a zakłady ubezpieczeń – w ubezpieczeniach z funduszem kapitałowym. Ponadto, zarządzający PPK musi mieć też kapitał własny w wysokości minimum 25 mln złotych (z czego 10 mln zł stanowią środki płynne).

 

Ponadto, każda instytucja finansowa musi oferować przynamniej 5 funduszy tzw. zdefiniowanej daty, a system powinien być tak skonstruowany, by wraz z wiekiem uczestnika jego pieniądze były inwestowane z coraz mniejszym ryzykiem.

 

Listę instytucji finansowych, które mogą prowadzić obsługę PPK prowadzić będzie Polski Fundusz Rozwoju SA. Jeśli z jakichkolwiek powodów wybrana przez pracodawcę instytucja finansowa odmówi podpisania z nim umowy (może mieć wystarczającą liczbę klientów, może nie być zainteresowana małą ilością pracowników, itp.), wówczas będzie on mógł skorzystać z obsługi oferowanej przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, powołane przez Polski Fundusz Rozwoju SA, które ma obowiązek zawrzeć umowę z każdym zgłaszającym się przedsiębiorcą.