Praca zdalna w kontekście oświadczeń składanych przez pracownika

Generalnie zasadą jest, iż od pracownika zdalnego nie można wymagać złożenia oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej. Mowa jest w tym w kontekście o oświadczeniu, które pracownik zdalny musi złożyć, gwarantując, iż zorganizowane przez niego stanowisko pracy spełnia warunki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Co zatem jest istotne w kontekście oświadczeń składanych przez pracownika przed podjęciem pracy w trybie zdalnym?

Zasadniczo przepisy kodeksu pracy nie wprowadzają obowiązku przeprowadzenia kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem pracownika do pracy zdalnej. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy praca taka jest wykonywana na podstawie polecenia pracodawcy, jak i jej wykonywana na podstawie regulacji wewnątrzzakładowych bądź też indywidualnego porozumienia. W powyższym kontekście pracodawca, wyrażając zgodę na wykonywanie pracy zdalnej, nie musi uzależniać możliwości jej wykonywania od uprzedniej kontroli miejsca pracy w domu pracownika.

W powyższym aspekcie, zgodnie z art. 67.31 par. 7 kodeksu pracy, dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy zdalnej jest uzależnione od złożenia przez pracownika, w postaci papierowej lub elektronicznej, oświadczenia zawierającego potwierdzenie, że stanowisko pracy zdalnej w miejscu wskazanym przez pracownika i uzgodnionym z pracodawcą, zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Stąd też pracodawca, zamiast przeprowadzać kontrolę w domu pracownika, poprzestać może na złożonym przez pracownika oświadczeniu.

Jednocześnie nie należy wymagać, aby pracownik takowe oświadczenie złożył pod rygorem zastosowania art. 233 par. 1 kodeksu karnego, w myśl którego, kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym bądź też innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Ustawodawca takowego wymogu nie wprowadził, a poza tym umieszczenie takiego zapisu na oświadczeniu jest bezpodstawne.

Istotnym jest, iż w odniesieniu do pracy zdalnej nie ma regulacji, która występowała w przypadku telepracy, w myśl której, gdy praca była wykonywana w domu telepracownika, pracodawca miał prawo przeprowadzać kontrolę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, za uprzednią zgodą telepracownika, wyrażoną na piśmie bądź też za pomocą środków komunikacji elektronicznej, bądź podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Zatem przepisy o telepracy tak naprawdę wprost przewidywały obligatoryjną kontrolę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, przed podjęciem pracy w ramach telepracy.

Natomiast w odniesieniu do pracy zdalnej wymagane jest jedynie złożenie oświadczenia przez pracownika, a zatem pracownik samodzielnie dokonuje oceny czy stanowisko pracy zdalnej, które zorganizuje, będzie spełniać wymogi bezpieczeństwa i higieny pracy z uwzględnieniem wymagań ergonomii. Jest to wyłącznie jego ocena, dokonana na podstawie posiadanej wiedzy. Pomocą dla pracownika winny być udostępnione przez pracodawcę:

• ocena ryzyka zawodowego
• instrukcja dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy
• szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, któremu pracownik powinien zostać poddany

Niezmiernie ważne w tym aspekcie będą właśnie szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, których celem jest zaznajomienie pracownika z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy wraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi.

W ramach takowych szkoleń dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracownik powinien zostać zapoznany z przepisami oraz zasadami w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązkach oraz odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownik powinien również posiąść umiejętność wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie oraz innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych czy też udzielania pomocy osobie, która uległa wypadkowi. Właściwie przeprowadzone szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy powinno dać pracownikowi wiedzę w jaki sposób, bezpieczny dla siebie, wykonywać pracę.

Co jeszcze jest istotne w kontekście wymagań dotyczących pracy zdalnej?

Co do zasady pracownik powinien zostać zapoznany również z oceną ryzyka zawodowego przygotowaną przez pracodawcę oraz informacją, gdzie zawarte zostały zasady bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy zdalnej. Powinno to nastąpić przed dopuszczeniem do wykonywania pracy zdalnej. Pracownik musi potwierdzić, iż zapoznał się zarówno z oceną, jak i instrukcją, oraz zobowiązać się do ich przestrzegania. Wartym podkreślenia jest, iż w przypadku pracy zdalnej ustawodawca nałożył na pracownika obowiązek w postaci zobowiązania się do przestrzegania udostępnionej mu oceny ryzyka zawodowego.

Dotychczas, na gruncie przepisów kodeksu pracy, takiego obowiązku nie było, a obecny art. 226 kodeksu pracy stanowi, iż pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko oraz informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Poza tym pracodawca musi zapoznać pracownika z:

• zasadami i sposobami właściwej organizacji stanowiska pracy zdalnej z uwzględnieniem wymagań ergonomii
• zasadami bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy zdalnej
• czynnościami do wykonywania po zakończeniu wykonywania pracy zdalnej
• zasadami postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego.

Wszystkie te informacje powinny pomóc pracownikowi w zapewnieniu sobie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy czym wydaje się, iż jeśli pracownik będzie miał wątpliwości czy zorganizowane przez niego stanowisko pracy spełnia wszystkie powyższe wymogi, zawsze będzie mógł zwrócić się do pracodawcy o sprawdzenie czy stanowisko pracy w miejscu wykonywania pracy zdalnej jest bezpieczne.

W powyższym zakresie ustawodawca przewidział bowiem możliwość przeprowadzenia kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w porozumieniu z pracownikiem, w miejscu wykonywania pracy zdalnej i w godzinach pracy pracownika. Tym samym nie ma przeszkód, by za zgodą pracownika czy też na jego prośbę dokonać takiej kontroli, przed rozpoczęciem świadczenia pracy.

W powyższym kontekście istotnym jest, iż pracodawca nie może lekceważyć sygnałów pochodzących od pracownika, że nie ma on w domu warunków do wykonywania pracy zdalnej, bowiem to nadal na pracodawcy spoczywa odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy. W jego interesie jest zatem, by pracownik nie wyrządził sobie krzywdy i nie poniósł szkody w trakcie wykonywania pracy zdalnej.

Na co jeszcze warto zwrócić uwagę w kontekście wymogów dotyczących świadczenia pracy zdalnej?

Zasadniczo uznać należy, iż kodeks pracy nie nakłada na pracodawcę obowiązku sprawdzenia stanowiska pracy przed powierzeniem wykonywania pracy zdalnej. Jednocześnie nie ma przeszkód, by pracodawca i pracownik uzgodnili przeprowadzenie kontroli w tym zakresie i jeśli od takowego uzgodnienia dojdzie, kontrola powinna zostać przeprowadzona w taki sposób, by nie naruszała prywatności pracownika wykonującego pracę zdalną oraz innych osób, ani nie utrudniała korzystania z pomieszczeń domowych w sposób zgodny z przeznaczeniem.

Warto zauważyć, iż przeprowadzana w domu pracownika weryfikacja dotycząca warunków pracy pod kątem bezpieczeństwa i higieny pracy nie musi być dokonywana naocznie, lecz może zostać przeprowadzona chociażby za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. W tym zakresie o sposobie przeprowadzenia kontroli wspólnie zadecyduje bowiem pracownik i pracodawca.

Jednocześnie jedynym obowiązkiem pracownika, który wynika z przepisów kodeksu pracy i warunkuje podjęcie pracy zdalnej, jest złożenie oświadczenia, iż stanowisko pracy zdalnej zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Oświadczenie takie nie podlega weryfikacji przez pracodawcę ani inspektora pracy i nie ma od niego trybu odwoławczego. W tym kontekście złożenie przez pracownika oświadczenia o braku możliwości wykonywania pracy w sposób zgodny z przepisami nie może skutkować nałożeniem na niego kary porządkowej ani też być podstawą do rozwiązania umowy o pracę.

Złożenie oświadczenia nie jest bowiem poleceniem, za którego odmowę wykonania można rozwiązać umowę z pracownikiem, gdy pracownik nie jest w stanie zapewnić właściwych warunków pracy, czy też zgodnych z zagadnieniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownik informując o tym pracodawcę działa w jego interesie, bowiem warto zauważyć, iż wypełnia on w ten sposób przesłankę dbałości o dobro zakładu pracy, która jest jednym z podstawowych obowiązków pracownika.

Jednocześnie pracodawca nie ma żadnych podstaw, aby żądać złożenia takowego oświadczenia od pracownika pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Podsumowując, jedynym wymogiem warunkującym podjęcie pracy zdalnej jest, wynikający z kodeksu pracy, obowiązek złożenia oświadczenia przez pracownika, iż stanowiska pracy zdalnej zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca nie może jednak wymagać, aby pracownik złożył to oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności karnej. Jednocześnie przepisy kodeksu pracy nie nakładają na pracodawcę obowiązku sprawdzenia stanowiska pracy przed powierzeniem pracy zdalnej, lecz z drugiej strony nie ma żadnych przeszkód, by pracodawca i pracownik uzgodnili przeprowadzenie takowej kontroli. W tym zakresie kontrola taka może być poza tym przeprowadzona w sposób niekoniecznie naoczny, lecz za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.