Będą zmiany w postępowaniach toczonych przed sądami pracy

Już wkrótce dojść może do zmian w postępowaniach toczonych przed sądami pracy. Zmiany te planowane są bowiem niejako przy okazji wprowadzenia do polskiego porządku prawnego nowej ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych. W rezultacie, jak przestrzegają eksperci, na wokandzie pojawić się może więcej sporów, a już zwłaszcza tych dotyczących związków zawodowych.

Co zatem wiemy o potencjalnych zmianach w prawie w zakresie postępowań toczonych przed sądami pracy?

Generalnie urzędnicy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej opracowali projekt nowej ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych, gdzie zawarto również propozycje zmian w kodeksie postępowania cywilnego. Zmiany te polegać mają chociażby na wpisaniu do owego kodeksu nowych rodzajów spraw z zakresu prawa pracy.

Warto wiedzieć, iż do tej pory przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy:

• o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane
• o ustalenie istnienia lub treści stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy
• o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy
• o odszkodowania dochodzone od pracodawcy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Po zmianach przewiduje się, iż przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumieć będzie się ponadto sprawy:

• o ustalenie obowiązywania lub treści wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy
• o ustalenie liczby członków związku zawodowego
• o ustalenie istnienia sporu zbiorowego i innych spraw związanych z przebiegiem sporu zbiorowego

Autorzy owych zmian podkreślają, iż obecnie droga sądowa nie jest dopuszczalna we wszystkich sprawach, które mieszczą się w obszarze szeroko pojmowanego prawa pracy, a w szczególności w sprawach ze sfery zbiorowego prawa pracy. Stąd też zaproponowano dodanie do katalogu spraw, które zostały wymienione powyżej.

Jak podkreśla Sławomir Paruch radca prawny oraz partner w Kancelarii PCS/Littler, niewątpliwie taka zmiana powinna rozwiać dotychczasowe wątpliwości w zakresie dopuszczalności drogi sądowej w tego rodzaju sprawach. W tym zakresie zakładać należy, iż tego rodzaju powództwa będą się cieszyły zainteresowaniem, w szczególności pracodawców objętych ponadzakładowymi układami zbiorowymi pracy, którzy mają wątpliwości w zakresie ich zgodności z prawem. Takie branżowe układy zbiorowe pracy często budzą wątpliwości co do zakresu ich obowiązywania, a w tym chociażby tego, kogo one obejmują, bo ich postanowienia z reguły mają charakter ramowy, postulatywny i nie wiadomo jak je ostatecznie rozumieć.

Jak z kolei podkreśla Joanna Torbe-Jacko, adwokat z Kancelarii Torbe i Partnerzy oraz ekspert Business Centre Club, zmiana prawa w tym zakresie oznacza istotne rozszerzenie drogi sądowej dla związków zawodowych i może okazać się ona zmianą rewolucyjną. Spowoduje ona zapewne, iż na wokandzie sądowej znacznie częściej pojawiać zaczną się sprawy toczone ze związkami zawodowymi.

Co jeszcze jest istotne w kontekście zmian zaproponowanych w najnowszym projekcie ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych?

Generalnie projekt ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych zakłada, iż postanowienia układu zbiorowego pracy mniej korzystne dla osób nim objętych, niż wynikające z ustawy czy też innych aktów wykonawczych, będą nieważne z mocy prawa. W tym kontekście warto wiedzieć, iż obecnie funkcjonuje bardzo wiele starych układów zbiorowych pracy, w przypadku których, wraz ze zmianami przepisów prawa pracy, pracodawcy nie podjęli negocjacji, by dokonać zmian. W rezultacie są one dziś niezgodne chociażby z kodeksem pracy.

Tutaj z praktyki wynika, iż w sytuacji, gdy mamy wątpliwości uznaje się, że należy stosować przepisy wynikające z kodeksu pracy, lecz z pewnością układy te trzeba będzie zaktualizować i to najlepiej zanim nowe regulacje wejdą w życie. Niewątpliwie, szczególnie właśnie dla związków zawodowych, otwiera się tutaj droga sądowa, bowiem zyskają one prawo do tego, by kwestionować postawienia układów przed sądem jako nieważne.

W powyższym kontekście Paweł Galec, radca prawny w Ogólnopolskim Porozumieniu Związków Zawodowych podkreśla, iż nowa regulacja niewątpliwie pozwoli na rozstrzyganie przez sądy pracy chociażby sporów sądowych dotyczących postanowień obligacyjnych układów zbiorowych pracy, które nie mogą być podstawą indywidualnych roszczeń pracowniczych, gdyż odnoszą się do zbiorowych stosunków pracy. Obecnie w praktyce jest bardzo poważny problem, bowiem uznaje się, iż ewentualne spory powstałe na tle realizacji układów zbiorowych pracy, podlegają rozstrzyganiu jedynie według procedury sporu zbiorowego.

Po zmianach prawa zatem przed sądami pracy mogą pojawić się zwłaszcza sprawy dotyczące stosowania i przestrzegania układu zbiorowego pracy, jeżeli w tym zakresie były wątpliwości. Przykładowo, gdy zawarty układ zbiorowy pracy przyznaje uprawnienia nieprzewidziane w kodeksie pracy, a są wątpliwości jak to interpretować, wówczas związek zawodowy będzie mógł wystąpić do sądu pracy z odpowiednim powództwem.

Niewątpliwie zakładać należy również, iż sądy pracy rozpatrywać będą sprawy o obowiązywanie układów zbiorowych pracy, które potrafią być problematyczne, czyli przykładowe sprawy dotyczyć będą chociażby tego czy:

• układ został prawidłowo wypowiedziany
• zastosowano właściwy okres wypowiedzenia
• obowiązujące elementy układu wprowadzono na czas określony w sytuacji, gdy okres ten już minął.

Jednocześnie na wokandę sądową trafić mogą również sprawy dotyczące częściowego wypowiedzenia układu zbiorowego pracy, bowiem w tej kwestii również były bardzo istotne wątpliwości. Przykładowo przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy zajęli tutaj negatywne stanowisko.

Paweł Galec zauważa ponadto, iż przed sądami pracy pojawić się mogą również sprawy związane z klauzulą wieczności, dotyczące dalszego obowiązywania układów zbiorowych pracy po jego wypowiedzeniu, gdy układ taki zawiera zapis, że po wypowiedzeniu układu, jego warunki obowiązują do czasu wynegocjowania nowego układu albo do jakiegoś terminu. Tutaj podkreślić należy, iż pomimo wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 9 października 2002 roku (sygn. akt K 37/01), nadal są w tej kwestii wątpliwości w sytuacji, gdy strony układu zbiorowego pracy, już po wejściu w życie tego wyroku, same zdecydowały się na taki zapis w owym akcie prawnym.

O czym jeszcze warto pamiętać w kontekście zmian przepisów dotyczących możliwości prowadzenia spraw przed sądami pracy?

Generalnie eksperci podkreślają, iż praktyczne skutki wprowadzenia omawianej regulacji w postaci rozszerzenia możliwości prowadzenia sporów sądowych z zakresu prawa pracy mogą być znacznie większe i nie ograniczać się jedynie do relacji na linii pracodawca-związki zawodowe. Tutaj bowiem nowe brzmienie przepisów wskazuje na możliwość prowadzenia sporów sądowych odnośnie do ustalenia obowiązywania lub treści wszelkich wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy, a nie tylko układów zbiorowych pracy.

Jak zatem podkreśla Sławomir Paruch, taka zmiana może dać sądową kompetencję do rozstrzygania zarówno w zakresie obowiązywania wewnętrznych regulaminów i polityk w danym okresie, jak i dokonywania ich wiążącej wykładni. Zmiana ta zachęcić może również pracowników do kierowania powództw o wykładnie postanowień owych wewnątrzzakładowych regulacji, a zwłaszcza tych, mających wpływ na wysokość wynagrodzenia czy też choćby polityk premiowania.

Nowością, która ma pojawić się w kodeksie postępowania cywilnego, ma być również wskazanie, iż sprawą z zakresu prawa pracy jest nie tylko taka o ustalenie istnienia stosunku pracy, lecz także sprawa o ustalenie jego treści. W tym kontekście Sławomir Paruch podkreśla, iż zmiana ta powinna rozwiać wątpliwości dotyczące dopuszczalności rozstrzygania w toku procesu o ustalenie stosunku pracy również o warunkach zatrudnienia. Sądy zatem zyskają wyraźną kompetencję do orzekania chociażby o wymiarze czasu pracy, wysokości wynagrodzenia, a w tym ze wskazaniem jego składników.

Ewentualnie sędziowie będą również mogli wypowiedzieć się co do sposobu ustania stosunku pracy w sytuacji, gdy umowa wiążąca strony wygaśnie. Niewątpliwie skutkować może to zwiększeniem liczby spraw tego rodzaju, które staną się bardziej atrakcyjne i efektywne, a także pośrednio skutkować to może większą liczbą kontroli ze strony urzędników Państwowej Inspekcji Pracy w tym zakresie, na skutek skarg wnoszonych do tejże instytucji.

Niewątpliwie sprawami z zakresu prawa pracy mogą być również powództwa o ustalenie istnienia sporu zbiorowego oraz inne sprawy związane z przebiegiem takiego sporu. Tutaj dopuszczalność drogi sądowej w takiej sytuacji również budziła do tej pory wątpliwości.

Jak bowiem zauważa Paweł Galec, do tej pory mieliśmy do czynienia z orzeczeniami, gdzie było wskazanie, że związek zawodowy nie miał interesu prawnego w występowaniu z powództwem o ustalenie sporu zbiorowego. Poza tym były również wskazania, iż spór dotyczy materii zarezerwowanej przez ustawodawcę dla procedury sporu zbiorowego.

Jak zauważa Kinga Ciosk, prawniczka z Kancelarii PCS/Littler, proponowana zmiana prawa jest korzystna dla pracodawców, którzy będą mogli zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie w zakresie tego, czy zgłoszone przez związek zawodowy postulaty mogą stanowić przedmiot sporu. W świetle obowiązujących przepisów powinno to pozwolić skutecznie walczyć z potencjalnymi nadużyciami w tym zakresie.

Zauważyć należy również, iż katalog spraw z zakresu prawa pracy ma zostać uzupełniony również o sprawy o ustalenie liczby członków związku zawodowego, co niewątpliwie ma tutaj charakter porządkujący. Sprawy te są bowiem co do zasady rozpatrywane przez sądy pracy, jednakże jasne wskazanie może skutkować ujednoliceniem praktyki, w zakresie chociażby pobierania opłat skarbowych od pełnomocnictw.

Podsumowując, opracowany przez urzędników resortu pracy projekt nowej ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych zawiera również propozycje zmian dotyczące kodeksu postępowania cywilnego. Zmiana ta dotyczyć ma rozszerzenia rodzajów spraw z zakresu prawa pracy, które mogą toczyć się przed sądami pracy. Z jednej strony da to zapewne więcej możliwości dochodzenia swych spraw pracodawcom czy też pracownikom, a z drugiej sprawić może, iż na wokandzie sądowej pojawi się znacznie więcej spraw, zwłaszcza tych dotyczących związków zawodowych.