Podnoszenie kwalifikacji zawodowych, a dodatkowy czas wolny

W praktyce okazuje się, iż nie zawsze podnoszenie kwalifikacji zawodowych uprawnia pracownika do czasu wolnego bądź też wynagrodzenia za nadgodziny. Warto w tym względzie znać jakie są prawa i obowiązki, zarówno po stronie pracodawcy, jak i również pracownika.

Co zatem jest istotne w kontekście podnoszenia kwalifikacji zawodowych?

Zasadniczo w zgodzie z art. 94.13 kodeksu pracy, gdy obowiązek pracodawcy przeprowadzenia szkoleń pracowników, niezbędnych do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku, wynika z postanowień układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia zbiorowego, lub z regulaminu, lub z przepisów prawa, lub umowy o pracę oraz w przypadku szkoleń odbywanych przez pracownika na podstawie polecenia przełożonego, szkolenia takie odbywają się na koszt pracodawcy oraz w miarę możliwości w godzinach pracy pracownika. Jednocześnie czas takiego szkolenia, odbywanego poza normalnymi godzinami pracy pracownika, wlicza się do jego czasu pracy.

Przepis w takim brzmieniu wdrożony został do polskiego porządku prawnego jako implementacja art. 13 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1152 z 20 czerwca 2019 roku w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (zwana dalej dyrektywą o warunkach pracy). Zatem należy dokonywać wykładni tego przepisu, uwzględniając treść tejże właśnie dyrektywy o warunkach pracy.

W zgodzie z art 13 dyrektywy o warunkach pracy państwa członkowskie zapewniają, by szkolenie, w przypadku, gdy na mocy prawa Unii Europejskiej, prawa krajowego lub umów zbiorowych, pracodawca był zobowiązany do zapewnienia pracownikowi szkoleń dla celów wykonywania pracy, do której został zatrudniony, zostało zapewnione pracownikowi nieodpłatnie i liczyło się jako czas pracy oraz w miarę możliwości odbywało się w godzinach pracy.

Jednocześnie, jak wynika z motywu 37 tejże dyrektywy o warunkach pracy, gdy na mocy prawa Unii Europejskiej lub prawa krajowego bądź też umów zbiorowych pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia pracownikom szkolenia do celów wykonywania pracy, do której zostali zatrudnieni, ważnym jest, by zapewnić takie szkolenie na równych zasadach wszystkim pracownikom, w tym również pracownikom objętym niestandardowymi formami zatrudnienia. Kosztami takowego szkolenia nie należy obciążać pracownika, ani też nie należy potrącać tych kosztów z wynagrodzenia pracownika. Czas trwania szkolenia winien być wliczany do czasu pracy oraz o ile to możliwe, powinno ono się odbywać w godzinach pracy.

Warto wiedzieć, iż obowiązek ten nie obejmuje szkolenia zawodowego ani też szkolenia, które stanowi warunek uzyskania, utrzymania bądź odnowienia przez pracownika kwalifikacji zawodowych, o ile prawo Unii Europejskiej lub prawo krajowe, bądź umowa zbiorowa, nie wymagają od pracodawcy, by zapewniał on pracownikowi takie szkolenie. Państwa członkowskie zobowiązane są do przyjęcia niezbędnych środków celem ochrony pracowników przed nadużyciami dotyczącymi szkoleń.

Należy zatem pamiętać, iż by przepis wynikający z art. 94.13 został prawidłowo zastosowany, niezbędnym jest ustalenie, iż z postanowień układu zbiorowego lub innego porozumienia zbiorowego lub z regulaminu lub przepisów prawa bądź też umowy o pracę wynika dla pracodawcy obowiązek przeprowadzenia danego szkolenia pracownika. W przypadku, gdy mamy do czynienia z poleceniem przełożonego, uznać należy, iż pracodawca sam na siebie takowy obowiązek przyjmuje.

Jednocześnie ważne jest brzmienie art. 17 kodeksu pracy, z którego wynika, iż pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Zasada ta powtórzona została również w art. 94 pkt 6 kodeksu pracy, w myśl którego, pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Z kolei w zgodzie z art. 103.1 kodeksu pracy, przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie bądź też uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.

Jednocześnie pracownikowi, który podnosi kwalifikacje zawodowe przysługują:

• urlop szkoleniowy
• zwolnienie z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Na co jeszcze warto zwrócić uwagę w kontekście szkolenia pracowników i prawa do czasu wolnego, bądź wynagrodzenia za nadgodziny?

Otóż w odniesieniu do szkoleń warto zauważyć, iż w wyroku Sądu Najwyższego z 25 maja 2000 roku sędziowie stwierdzili, iż obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie oznacza, że pracownik może domagać się od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia. Pracodawca nie ma bowiem obowiązku szkolenia pracowników, ma natomiast ułatwiać im podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jeżeli oni sami chcą te kwalifikacje podnosić.

Dbałość o zawodowe kwalifikacje jest w warunkach gospodarki wolnorynkowej sprawą samych zainteresowanych, warunkującą ich funkcjonowanie na rynku pracy. Warto jednocześnie podkreślić, iż zdobycie czy też podwyższenie kwalifikacji zawodowych stało się cennym dobrem o wymiernej wartości na rynku pracy, wobec czego sami pracownicy skłonni są troszczyć się o ich zdobywanie bądź też podwyższanie, a tym samym właśnie pracownik powinien być zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji, a w związku z tym przejawiać w tym kierunku inicjatywę i zaangażowanie – pracodawca zaś ma jedynie obowiązek to ułatwiać.

Tym samym uznać należy, iż sędziowie podkreślili we wspomnianym wyroku, że obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie ma charakteru roszczeniowego, a zatem pracownik nie może domagać się od pracodawcy skierowania go na studia czy też na określony kurs, tylko bowiem od dobrej woli pracodawcy zależy możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika.

Tym samym uznać należy, iż zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia swych kwalifikacji zawodowych nie oznacza bezwzględnego obowiązku prowadzenia przez pracodawcę szkoleń zawodowych, ponoszenia kosztów wybranego przez pracownika szkolenia, ani nawet obowiązku zorganizowania szkolenia, które umożliwiałyby pracownikom utrzymanie zatrudnienia u danego pracodawcy.

Tym samym podkreślić należy, iż obowiązkiem pracodawcy jest ułatwienie pracownikom podnoszenia swych kwalifikacji zawodowych, co nie oznacza, iż pracodawca ten jest zobligowany każdym wnioskiem pracownika w tym zakresie. Pracodawca bowiem może z własnej inicjatywy, bądź też z inicjatywy pracownika, wyrazić zgodę na zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez tegoż pracownika. Wówczas pracodawca zawiera z pracownikiem, podnoszącym takie kwalifikacje zawodowe, umowę, która określi wzajemne prawa i obowiązki stron. Nie ma obowiązku zawarcia takiej umowy wówczas, gdy pracodawca nie zamierza zobowiązywać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

O czym jeszcze warto pamiętać w kontekście podnoszenia kwalifikacji zawodowych i uprawnień do czasu wolnego czy też wynagrodzenia za nadgodziny?

Jeżeli mamy o czynienia ze szkoleniem, które pracownik odbywa na polecenie pracodawcy, bądź też, gdy obowiązek ten wynika z regulacji wewnątrzzakładowych, umowy o pracę lub przepisu prawa i jest ono niezbędne do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku, wówczas powinno ono odbywać się na koszt pracodawcy oraz w miarę możliwości w godzinach pracy pracownika. Jednocześnie czas szkolenia odbywanego poza normalnymi godzinami pracy powinien wliczać się do czasu pracy.

Tym samym odróżnić warto podnoszenie kwalifikacji zawodowych, gdzie pracodawca nie ma obowiązku kierowania pracownika do ich odbycia, od szkolenia wynikającego z obowiązku prawnego, jakim jest chociażby polecenie służbowe. To rozróżnienie sprawia, iż pracownik skierowany na studia z inicjatywy pracodawcy czy też własnej, nie będzie miał prawa do tego, by czas poświęcony na odbywanie zajęć uznać za czas pracy. Do takiej bowiem sytuacji art. 94.13 kodeksu pracy nie będzie miał zastosowania. Stąd też pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe nie będzie miał prawa do rekompensaty w postaci czasu wolnego od pracy lub też dodatkowego wynagrodzenia za pracę z tytułu nauki, wynikającej z podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Podsumowując, warto pamiętać, iż podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika nie zawsze uprawnia go do czasu wolnego czy też wynagrodzenia za nadgodziny. Obowiązkiem pracodawcy jest bowiem przeprowadzenie szkoleń niezbędnych do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku, co winno wynikać z odpowiednich zapisów regulaminu pracy, układów zbiorowych pracy, przepisów prawa czy też umowy o pracę. Jednocześnie szkolenie takie winno odbywać się na koszt pracodawcy i w miarę możliwości, w godzinach pracy pracownika. Z drugiej strony pamiętać należy, iż pracodawca nie jest zobowiązany do zorganizowania szkolenia pracownikowi, a jedynie powinien on ułatwić pracownikowi podnoszenie kwalifikacji zawodowych.