Inspekcja Pracy z nowymi uprawnieniami

Od początku obecnego roku przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy uzyskali nowe uprawnienie, które może być kosztowne dla wielu pracodawców. Jeżeli bowiem inspektor pracy ustali, że za zatrudnionego w szczególnych warunkach trzeba było płacić dodatkową składkę, organ rentowy ściągnie ją nawet za 5 lat wstecz.

Z czego zatem wynika nowe uprawnienie przedstawicieli Państwowej Inspekcji Pracy (PIP)?

Nowe uprawnienie dla kontrolerów Państwowej Inspekcji Pracy wynika z ustawy z 9 marca 2022 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 755, zwana dalej ustawą o FEP), która weszła w życie 1 stycznia 2023 roku. Nowe brzmienie przepisów przewiduje, iż inspektorzy pracy będą mogli kontrolować zarówno ewidencje, jak i wykazy pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Pracodawca ma bowiem obowiązek opłacać za nich składkę do Funduszu Emerytur Pomostowych (FEP) w wysokości 1,5% wynagrodzenia pracownika.

Okazuje się jednak, iż w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, dodatkową składkę trzeba będzie płacić nie tylko w przód, ale być może także i wstecz. Jak podkreśla Sandra Szybak-Bizacka, radca prawny i partner w PCS/Littler, na pewno najnowsza nowelizacja przepisów o emeryturach pomostowych wzmacnia rolę inspekcji pracy w ustaleniu tego, za kogo należy opłacać składki na FEP. Od początku obecnego roku przedsiębiorcy muszą informować zatrudnionych zarówno o treści prowadzonego przez płatnika składek wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jak i o tym kto jest, a kto nie jest wymieniony w ewidencji zatrudnionych przy tych pracach. Zatrudnionym jednocześnie przysługuje prawo skargi w tym temacie bezpośrednio do PIP.

Z nowych przepisów wynika również, iż inspektorzy pracy będą uprawnieni do ingerencji zarówno w treść prowadzonego przez przedsiębiorcę wykazu stanowisk pracy, jak i w samą ewidencję. będą oni mogli nakazać przedsiębiorcy umieszczenie określonego stanowiska pracy w wykazie oraz skorygować wpisy dokonane w ewidencji, w tym również dotyczące okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez danego pracownika, czyli okresu zatrudnienia uprawniającego do emerytury pomostowej.

W tym miejscu warto podkreślić, iż uzupełnienie tej ewidencji będzie dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) źródłem informacji, na podstawie których będzie mogło dochodzić do wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia i ściągnięcia składek na rzecz FEP.

Co ważne, w kontekście postępowania w sprawie ustalenia i ściągnięcia składek na rzecz FEP mowa jest nie tylko o składkach za okresy przyszłe, lecz także za okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez danego pracownika przed wydaniem nakazu. Jest to o tyle istotne, iż z nowych przepisów wynika wprost, że inspektorzy PIP mają obowiązek informować przedstawicieli ZUS o wszczęciu takich postępowań oraz o ich wyniku.

Art. 45 ust. 2 ustawy o FEP jednoznacznie wskazuje, iż obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika wykonującego pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez niego tych prac, a ustaje z dniem ich zaprzestania. Takie brzmienie przepisów oznacza, iż nakaz wydany przez inspektora pracy jedynie potwierdzi, że od pensji takiego pracownika trzeba było płacić składkę od początku jego zatrudnienia. W tym kontekście dla przedsiębiorców dobra wiadomość jest taka, iż ZUS ściągnie takie należności za maksymalnie 5 lat wstecz, a potencjalne wcześniejsze składki ulegną przedawnieniu.

A jak nowe uprawnienie przedstawicieli inspekcji pracy oceniane jest przez pracodawców?

Jak podkreśla Katarzyna Siemienkiewicz, ekspert prawa pracy Pracodawców RP, wejście w życie owej nowelizacji jest sygnałem dla pracodawców do szybkiego zrewidowania czy wykazy zatrudnionych w szczególnych warunkach są prawidłowo sporządzone i dotyczą wszystkich pracowników. Jeżeli tego nie uczynią mogą być pewni, iż kontrolerzy PIP będą badać te aspekty, szczególnie na wniosek pracowników.

Z kolei Antoni Kolek, prezes Instytutu Emerytalnego, podkreśla, iż uporządkowanie ustalania kto jest na liście pracowników, za których są opłacane składki na FEP i kto jest uprawniony do wcześniejszej rezygnacji z pracy, jest dobrym rozwiązaniem. Tym samym przedsiębiorcy nie będą mieli wątpliwości za kogo powinni płacić dodatkowe składki, a pracownicy będą wiedzieć do kogo mogą się zwrócić o wsparcie w razie sporu z pracodawcą.

Pozwoli to również na uniknięcie sytuacji, które zdarzały się w latach poprzednich, gdy pracownik był przekonany, że jest zatrudniony na stanowisku uprawniającym do wcześniejszej emerytury pomostowej, a po złożeniu wniosku do ZUS o przyznanie takiego świadczenia okazywało się, iż jednak tak nie jest. Obecnie przedstawiciele inspekcji pracy będą mogli skutecznie wesprzeć takie osoby.

Pozostaje mieć jedynie nadzieję, iż przedstawiciele inspekcji pracy podejdą rozsądnie do nowego uprawnienia i nie przyczynią się do powstania poważnych problemów po stronie pracodawców, którzy będą musieli zapłacić składki na FEP również wstecz.

A jak do swych nowych uprawnień podchodzą przedstawiciele inspekcji pracy?

Generalnie z informacji uzyskanych od przedstawicieli PIP wynika, iż inspekcja pracy planuje kontrole w przedstawionym zakresie. Będą one wszczynane głównie na wniosek pracowników zainteresowanych potwierdzeniem ich stażu pracy w szczególnych warunkach, bądź też charakterze. Jak podkreśla Katarzyna Łażewska-Hrycko, główny inspektor pracy, opracowana została już metodyka prowadzenia kontroli w tym zakresie i właściwa procedura. Obecnie w okręgowych inspektoratach pracy prowadzone są w tym zakresie szkolenia.

Z danych statystycznych wynika, iż rocznie do PIP wpływało od 25 do 49 skarg dotyczących emerytur pomostowych. Zakładać jednak należy, iż zmiany przepisów spowodują wzrost liczby skarg pracowników do inspekcji, a tym samym wzrost liczby kontroli. Z drugiej strony jednak, trudno w tym momencie oszacować możliwą skalę tego zjawiska.

Sebastian Koćwin, wiceprzewodniczący OPZZ podkreśla, iż w najbliższym czasie ma dojść do rozmów przedstawicieli związku zawodowego z urzędnikami Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, które dotyczyć mają niewygasającego charakteru emerytur pomostowych i poszerzenia wykazu prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. To może przyczynić się jeszcze tak naprawdę do zwiększenia skali potencjalnych kontroli w tym aspekcie.

Podsumowując, przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy uzyskali nowe uprawnienie, które może być ostatecznie kosztowne dla pracodawców. Uprawnienie to wynika z ustawy z 9 marca 2022 roku o emeryturach pomostowych, a weszło ono w życie 1 stycznia bieżącego roku. Nowe przepisy przewidują, iż inspektorzy pracy będą mogli kontrolować zarówno ewidencję, jak i wykazy pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. To z kolei ma wpływ na obowiązek płacenia za takich pracowników składek na Fundusz Emerytur Pomostowych. W przypadku wykrycia nieprawidłowości w tym zakresie pracodawcy będą zmuszeni płacić dodatkowe składki z tego tytułu, a organ rentowy będzie mógł ściągnąć również zaległe składki w tym zakresie do 5 lat wstecz.