Polskie przedsiębiorstwo w kontekście delegowania pracowników z Ukrainy

Okazuje się, iż wbrew powszechnej opinii obywatele Ukrainy, będący uchodźcami wojennymi uciekającymi przed wojną toczącą się na terytorium Ukrainy, nie zostali dopuszczeni do unijnego rynku pracy na takich samych zasadach jak obywatele Unii Europejskiej. Otóż mogą być oni zatrudnieni co najwyżej w kraju, w którym korzystają z ochrony tymczasowej.

Jakie zatem obowiązują zasady zatrudniania uchodźców wojennych z Ukrainy w krajach członkowskich Unii Europejskiej (UE)?

Otóż państwa UE w dniu 4 marca 2022 roku ustaliły, iż przyjazd obywateli Ukrainy niezdolnych do powrotu do swojego kraju pochodzenia z powodu rosyjskiej agresji wojskowej ma charakter masowego napływu wysiedleńców w rozumieniu dyrektywy 2001/55/WE, co skutkuje wprowadzeniem tymczasowej ochrony (decyzja 2022/382).

Na podstawie powyższej decyzji wszystkie państwa członkowskie zobowiązane są do udzielenia ochrony tymczasowej Ukraińcom, którzy 24 lutego 2022 roku lub później opuścili Ukrainę w wyniku inwazji wojsk rosyjskich. Sama ochrona tymczasowa ma być przyznawana szybko i bez zbędnych formalności, a jej zakres ma obejmować takie zagadnienia, jak:

• legalizacja pobytu
• zapewnienie dostępu do świadczeń socjalnych danego państwa
• zapewnienie dostępu do rynku pracy danego państwa

Zatem owa ochrona tymczasowa ma charakter regionalny, co oznacza, iż jest przyznawana tylko na terytorium tego państwa UE, w którym Ukrainiec będzie chciał skorzystać z ochrony tymczasowej.

Takie zasady w odniesieniu do rynku pracy oznaczają zaś, iż w każdym przypadku to prawo państwa członkowskiego wyznaczać będzie zasady podejmowania i wykonywania zatrudnienia. Tym samym Ukraińcy uciekający przed wojną nie będą mogli korzystać z tych wszystkich swobód gwarantujących dostęp do unijnego rynku pracy, z których korzystają obywatele UE.

Zatem delegowanie Ukraińców korzystających z tymczasowej ochrony w Polsce do innych krajów UE w ramach unijnej swobody świadczenia usług nie ma żadnych podstaw prawnych.

Jak zatem w praktyce wygląda dostęp Ukraińców do rynku pracy w całej UE?

Otóż zgodnie z motywem 16 decyzji 2022/382 ochrona tymczasowa powinna umożliwić wysiedleńcom z terenu Ukrainy korzystanie w całej UE ze zharmonizowanych praw, które zapewniają odpowiedni poziom ochrony. Co jednak nie oznacza nieograniczonego dostępu do rynku pracy w całej UE, lecz jedynie dostęp do rynku pracy tego państwa członkowskiego, gdzie dany obywatel Ukrainy będzie chciał skorzystać z ochrony tymczasowej.

Zatem Ukrainiec korzystający z ochrony tymczasowej w Polsce będzie miał dostęp do krajowego rynku pracy z wyłączeniem jednak możliwości korzystania z rynków pracy innych państw członkowskich UE.

W tym aspekcie art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (zwanej dalej specustawą ukraińską) stanowi wprost, iż prawo do wykonywania pracy odnosi się w przypadku korzystania z tymczasowej ochrony wyłącznie do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. I podobne regulacje znaleźć można w prawodawstwie innych państw, jak chociażby w Niemczech.

Jak zatem w praktyce wygląda sytuacja delegowania pracowników z Ukrainy do pracy w Niemczech?

Otóż zgodnie z przepisami, krajowy pracodawca nie będzie miał możliwości delegowania do pracy na terytorium Niemiec obywatela Ukrainy, którego pobyt na terytorium Polski uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy ukraińskiej. Jednocześnie nie zmieniają się dotychczasowe zasady delegowania pracowników w ramach swobody świadczenia usług wobec tych pracowników z Ukrainy, którzy byli zatrudnieni na terytorium Polski przed 24 lutego 2022 roku i korzystali z możliwości wykonywania pracy w Niemczech, przykładowo na podstawie wizy Vander Elst wydawanej przez Ambasadę Niemiec w Warszawie.

Warto również odnotować, iż zgodnie z art. 11 ust. 2 specustawy ukraińskiej wyjazd obywatela Ukrainy z Polski na okres powyżej jednego miesiąca pozbawia go uprawnienia, o którym mowa w art. 2 ust. 1 tejże ustawy, czyli de facto legalności pobytu na terytorium Polski.

W tym kontekście interesująco przedstawia się również sytuacja prawna tych rodzin, które dołączyły do pracującego już na terenie UE członka ich rodziny (będącego obywatelem Ukrainy) po 24 lutego 2022 roku, co nie jest sytuacją odosobnioną. Powstaje bowiem pytanie, czy Ukrainiec pracujący legalnie w Polsce przed 24 lutego bieżącego roku będzie również mógł skorzystać z ochrony tymczasowej w wybranym państwie wspólnoty europejskiej.

Wydaje się, iż taka możliwość została stworzona, gdyż z jednej strony taka osoba będzie mogła nadal przebywać na terytorium Polski legalnie na podstawie posiadanych dokumentów pobytowych, nawet jeżeli stracą one ważność po 24 lutego bieżącego roku. Otóż zgodnie z przepisami art. 42 specustawy ukraińskiej zarówno pobyty na wizie krajowej, jak i na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy ulegają przedłużeniu do dnia 31 grudnia 2022 roku, jeśli ostatni dzień legalnego pobytu obywatela Ukrainy przypadałaby w okresie po 24 lutego 2022 roku.

Jeżeli zatem członek rodziny (przykładowo żona i dzieci), a wraz z nimi osoba przebywająca już w Polsce legalnie przed 24 lutego bieżącego roku postanowią jednak szukać ochrony tymczasowej w innym kraju UE (przykładowo w Niemczech), powinni oni także być objęci wspólnotowymi regulacjami ochronnymi. I to pomimo braku jednoznacznych wytycznych zarówno w decyzji 2022/382, jak i zaleceniach państw członkowskich.

Co taka sytuacja oznacza dla rynku pracy i pracodawców?

Generalnie obecna sytuacja związana z migracją obywateli Ukrainy w ramach całej UE otwiera nowe możliwości pracy na zachodnich rynkach dla tych pracodawców, którzy zatrudniają Ukraińców. Zatrudnienie Ukraińca korzystającego z tymczasowej ochrony na terytorium Niemiec nie wymaga rejestracji odrębnego podmiotu w Niemczech w postaci spółki czy też oddziału. Pracodawca z Polski zainteresowany taką formą zatrudnienia będzie jedynie zobowiązany dopełnić wszelkich formalności na terenie Niemiec, w tym uzyskać numer przedsiębiorstwa (tak zwany Betriebsnummer) oraz dokonać zgłoszenia pracowników do niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych.

W tym miejscu warto bowiem wspomnieć, iż zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 dotyczącym wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego pracodawca, którego siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajdują się poza terytorium właściwego państwa członkowskiego, zobowiązany jest do wypełnienia wszystkich obowiązków wynikających z ustawodawstwa mającego zastosowanie do jego pracowników, w szczególności obowiązku zapłacenia składek przewidzianych w tym ustawodawstwie, tak jakby jego siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajdowały się we właściwym państwie członkowskim.

Ważnym jest też, iż w takim przypadku niemożliwym jest skorzystanie z instytucji zaświadczenia A1 na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, gdyż w takim przypadku nie ma mowy o delegowaniu pracowników w ramach unijnej swobody świadczenia usług.

Nawet jeżeli bowiem pracodawca z Polski będzie wykonywać usługi na terytorium Niemiec, zatrudniając na tymże terytorium pracowników z Ukrainy, to odbędzie się to z pominięciem procedury delegowania pracowników. Samo prawo do legalnego pobytu i pracy ukraińskiego pracownika w Niemczech wynikać będzie z zastosowania dyrektywy 2011/55/WE i szczególnej sytuacji na Ukrainie.

Podsumowując, pamiętać należy, iż pracownicy z Ukrainy, wskutek szczególnej sytuacji wojennej na Ukrainie i ucieczce z terenów objętych działaniami wojennymi, nie zostali dopuszczeni do unijnego rynku pracy na takich samych zasadach, jak inni obywatele UE. Mogą oni bowiem być zatrudniani co najwyżej w kraju, w którym zgłoszą chęć skorzystania z ochrony tymczasowej. Jednocześnie zatrudnienia pracownika z Ukrainy, który korzysta z ochrony tymczasowej w Niemczech, może dokonać przedsiębiorstwo z Polski, pomijając zasady delegowania pracowników.