Emeryci, a prawo do rekompensaty

Sąd Najwyższy (SN) ma w najbliższym czasie rozstrzygnąć dość istotną kwestię dla sporej grupy emerytów. Otóż chodzi o decyzję czy okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie bądź zasiłek z ubezpieczenia społecznego w przypadku choroby, należy wyłączyć z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

Co stało się podstawą do zajęcia się taką kwestią przez SN?

O rozstrzygnięcie takiej kwestii poprosił Sąd Apelacyjny w Gdańsku. Rozstrzygnięcie to jest szczególnie istotne w kontekście nabycia prawa do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1924).

Generalnie chodzi o szczególny rodzaj odszkodowania dla tych osób, które wskutek zmiany stanu prawnego od 1 stycznia 2009 roku, w związku z wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych (gdzie znacząco ograniczono krąg osób uprawnionych do tych uprzywilejowanych świadczeń z uwagi na charakter wykonywanej pracy), przy jednoczesnym ograniczeniu do 31 grudnia 2008 roku możliwości nabywania prawa do wcześniejszej emerytury z ustawy emerytalnej, nie nabędą prawa do żadnego z tych świadczeń.

W chwili obecnej ZUS przyznaje takim osobom rekompensatę w postaci dodatku do kapitału początkowego. To z kolei powoduje jego powiększenie i w konsekwencji wpływa na podwyższenie wysokości emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego. Podstawą do uzyskania takiej rekompensaty jest ustalenie, że ubezpieczony pracował przez co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. W tym przypadku chodzi o wykonywanie przez ubezpieczonego takiej pracy, która powoduje szybszą utratę zdolności do zarobkowania.

W czym tkwi główny problem takiego zagadnienia?

Otóż zagadnienie prawne, na podstawie którego Sąd Apelacyjnych w Gdańsku zwrócił się o rozstrzygnięcie do SN, powstało w oparciu o sprawę ubezpieczeniową (sygn. akt. III AUa 178/20), w której wniesiono odwołanie od decyzji ZUS odmawiającej prawa do rekompensaty. Tymczasem wnosząca odwołanie uznała, iż organ rentowy wadliwie obliczył jej staż pracy w szczególnych warunkach.

W swej odpowiedzi organ rentowy wniósł o oddalenia odwołania, uzasadniając, iż po odliczeniu urlopów wychowawczych i okresów przebywania na zwolnieniach lekarskich uznany staż pracy w warunkach szczególnych wyniósł 14 lat, 11 miesięcy i 21 dni.

Po rozpatrzeniu sprawy Sąd Okręgowy w Elblągu zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając wnioskodawczyni prawo do rekompensaty. Argumentacja sądu była taka, iż uznał on za niesłuszne pominięcie w stażu pracy okresów nieskładkowych z tytułu przebywania na zwolnieniach lekarskich.

Jednakże od tego wyroku odwołanie złożył ZUS. Sąd Apelacyjny w Gdańsku sprawy jednak nie rozstrzygnął, kierując zapytanie do SN. Wątpliwość powzięta przez sędziów dotyczyła tego, czy przy ustalaniu prawa do rekompensaty należy z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych wyłączyć okresy niewykonywania pracy, za które osoba ubezpieczona otrzymała wynagrodzenie, czy też zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby.

Jaki jest zatem obecny stan prawny odnoszący się do tych kwestii?

W sprawie zaliczania spornych okresów do wymaganego przez art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych 15-letniego stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych należy brać pod uwagę dwa przepisy:

• Art. 32, ust. 1a, pkt. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS)
• Art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych

Zgodnie z tym pierwszym przepisem, przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.

Podobnie brzmi też drugi przepis, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.

Jak widać zatem z powyższego, przepisy są w tym względzie dość jednoznaczne, tymczasem w praktyce okazuje się, iż sądy stosują tutaj dość różne interpretacje.

Jak przedstawia się więc praktyka sądowa w powyższych sprawach i tematach?

Różne interpretacje widać już na przykładzie omawianej sprawy. Otóż Sąd I instancji, który rozpoznawał sprawę ubezpieczonej, wydając wyrok wskazał na cel odszkodowawczy, jakiemu miało służyć wprowadzenie do systemu prawnego instytucji rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych. Chodziło bowiem o wyrównanie szkody osobom legitymującym się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, które nie spełniają innych przesłanek do przyznawania im emerytury z tytułu takiego zatrudnienia (czyli emerytury w trybie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak i emerytury pomostowej).

Stąd też sąd stanął na stanowisku, iż w przypadku ustalania prawa do rekompensaty konieczne jest rozciągnięcie zasady nieodliczania od stażu pracy w szczególnych warunkach okresów nieskładkowych z tytułu przebywania na zwolnieniach lekarskich co najmniej do dnia 30 czerwca 2004 roku, czyli dnia poprzedzającego wejście w życie art. 32 ust.1a ustawy emerytalnej, która takie wyłączenie wprowadza.

Podobnego zdania w powyższej kwestii był też Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z dnia 26 lutego 2019 roku (sygn. akt V U 57/19). Ponadto sędziowie zwrócili uwagę, iż art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych nie znajdzie tutaj zastosowania, gdyż wskazuje wyłącznie przesłanki niezbędne do nabycia prawa do emerytur pomostowych, a nie rekompensaty.

Jednakże odmiennie stanowisko w powyższej kwestii zaprezentował już chociażby Sąd Okręgowy w Łodzi w swym wyroku z dnia 19 grudnia 2018 roku (sygn. akt VIII U 1979/18), argumentując, iż przy ustalaniu tego okresu stosuje się analogiczne zasady jak dla wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 ust 1a, pkt 1 ustawy emerytalnej. Zdaniem sądu stażem pracy będzie zatem czas trwania zatrudnienia, z wyłączeniem tych okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie chorobowe albo świadczenie z ubezpieczenia społecznego (czyli zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub opiekuńczy).

Mając powyższe na względzie, czyli odmienną interpretację tych samych przepisów przez różne sądy, Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowił skierować zapytanie do SN, by poznać jednolite rozstrzygnięcie omawianej kwestii.

Podsumowując, stwierdzić należy, iż oba zaprezentowane stanowiska sądów rozpatrujących tę kwestię da się obronić. Jedna z nich zmierza bowiem w kierunku ścisłego interpretowania przepisów, druga natomiast zwraca uwagę również na cel ustalania możliwości uzyskania takiej rekompensaty. Generalnie należy jednak poczekać na stanowisko SN w tej kwestii, które powinno to jednoznacznie rozstrzygnąć. Trudno jednakże wnioskować w jakim kierunku ono podąży.