Fundusz rentowy i jego aktualna sytuacja

Okazuje się, iż Fundusz Rentowy znajduje się w coraz lepszej sytuacji. W ostatnim czasie do funduszu więcej wpływa, aniżeli się z niego wydaje. Jednakże raczej nie ma co liczyć na obniżenie składek z tego tytułu.

Jak obecnie wygląda sytuacja z Funduszem Rentowym?

W ostatnim czasie liczba wypłacanych rent z tytułu niezdolności do pracy systematycznie spada, a fundusz notuje coraz lepsze wyniki finansowe. I nie jest to raczej efekt nagłej poprawy zdrowia Polaków. W tym względzie efekty przynosi uszczelnienie całego systemu, jak i zaostrzenie kryteriów przyznawania rent.

I pomimo, iż wpływy do funduszu przewyższają wydatki, nie przewiduje się obniżenia składek rentowych. Wartym przypomnienia jest jednakowoż, iż składka rentowa była już obniżana i to dla wszystkich ubezpieczonych. W latach 2007 – 2008 zmniejszono ją łącznie o 7%, z poziomu 13% na 6% podstawy wymiaru.

Samo świadczenie rentowe przeżywało na przestrzeni lat sporą ewolucję. Jeszcze w latach 90-tych było jednym z atrakcyjniejszych źródeł utrzymania, pośród upadających zakładów pracy i problemów z wypłacaniem pensji na czas. Taka sytuacja powodowała też sporo patologii, związanych z przyznawaniem świadczeń za łapówki. Z biegiem lat system jednak uszczelniono i dziś wygląda to już zupełnie inaczej.

Co wpłynęło na mniejsze wypłaty świadczeń z Funduszu Rentowego?

Zdaniem ZUS przyczyną zmniejszenia liczby wypłacanych rent jest zmiana przepisów. Na przestrzeni lat bowiem rencistom nadawano status emerytów. I nie jest to tylko symboliczna zmiana nazwy. Dokładnie ujął to Sąd Najwyższy (SN) w swym wyroku z dnia 20 grudnia 2013 roku (sygn. akt II UK 199/13). Otóż SN podkreślił, iż w przypadku ubezpieczenia emerytalnego otrzymywane świadczenie (emerytura) stanowi ekwiwalent wypłaconych składek, a do jej pobierania uprawnia jedynie osiągnięcie odpowiedniego wieku. Natomiast funkcjonowanie ubezpieczenia rentowego w znacznie większym stopniu uwzględnia zasadę solidaryzmu społecznego.

By móc mówić o podstawie do wypłaty świadczenia rentowego musi powstać niezdolność do pracy. Taka sytuacja może mieć miejsce w każdym czasie, stąd też nie może być ona pokryta ze zgromadzonych przez ubezpieczonego składek. Aby jednak otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, nie wystarczy choroba lub niepełnosprawność uniemożliwiająca pracę. Warunkiem otrzymania świadczenia jest także to, by powstała ona w określonym czasie lub do 18 miesięcy po jego zakończeniu oraz by ubiegający się o rentę posiadał wymagany okres składkowy i nieskładkowy, uzależniony od jego wieku.

Co ma wpływ na przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy?

Niewątpliwie większość sporów toczonych przed sądami dotyczy uznania osoby ubiegającej się o rentę za niezdolną do pracy. Procedura ubiegania się o taką rentę jest następująca:

• osoba wnioskująca o takie świadczenie na początku jest badania przez lekarza orzecznika ZUS
• jeśli złoży sprzeciw, poddawana jest kolejnemu badaniu, tym razem przez komisję lekarską
• na tej podstawie ZUS wydaje decyzję o przyznaniu bądź odmowie przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy
• od tej decyzji służy odwołanie do sądu, gdzie na chorego czekają kolejne badania biegłych
• sąd, jeśli nie ma innych spornych kwestii, wydaje wyrok na podstawie ustaleń biegłych

A jak jest definiowana osoba niezdolna do pracy?

Zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53) osoba niezdolna do pracy to taka, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Jednocześnie całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Te definicje są dość szerokie i stwarzają możliwość różnych interpretacji. Sądy w swej praktyce starają się je zawęzić. Głównie chodzi tutaj o to, iż wyróżnia się dwa aspekty niezdolności do pracy:

• ekonomiczny – obiektywne pozbawienia danej osoby możliwości zarobkowania poprzez wykonywanie jakiejkolwiek pracy lub pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji
• biologiczny – stan organizmu dotknięty schorzeniem, naruszającym jego sprawność.

W praktyce sądowej dopiero połączenie obu tych elementów pozwala na uznanie danej osoby za niezdolną do pracy.

Ostatnim warunkiem otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy jest fakt, iż renty nie uzyska osoba, która ma ustalone prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub spełnia warunki do jej uzyskania, lecz przykładowo nie złożyła jeszcze stosownego wniosku. Tym samym mowa jest tutaj nie tylko o osobach po 60-ym (kobiety) i 65-ym (mężczyźni) roku życia, ale także o wcześniejszej emeryturze.

Czy zatem osoba mająca prawo do emerytury nie otrzyma renty?

Zgodnie z obecnymi przepisami dokładnie tak jest. I wiąże się z tym pewna kontrowersja, gdyż za osobę pracującą, będącą w wieku powyżej 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni) pracodawca musi ciągle opłacać składkę rentową, pomimo, iż osoba taka utraciła prawo ubiegania się o rentę.

W polskiej rzeczywistości w sprawie rent dużego znaczenia nabrała ustawa z dnia 1 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Otóż wprowadziła ona zasadę, iż renciście pobierającemu rentę z tytułu niezdolności do pracy ZUS z urzędu przyznaje emeryturę po osiągnięciu przez niego wieku emerytalnego.

Ta nowelizacja wprowadziła też zasadę, iż niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Przyznanie dłuższego okresu niezdolności do pracy jest możliwe tylko wtedy, gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

Co jeszcze miało wpływ na spadek liczby wypłacanych rent?

Niewątpliwie wpływ miało też obniżenie wieku emerytalnego. I to w połączeniu z zasadą zamiany z urzędu renty na emeryturę spowodowało, że wiele osób niejako z automatu przestało być rencistami.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zwraca też uwagę na to, iż wpływ na poprawę sytuacji ekonomicznej Funduszu Rentowego miały działania ZUS w zakresie profilaktyki i rehabilitacji, jak i uszczelnienie przyznawania świadczeń z tytułu niezdolności do pracy. ZUS zapewnia, iż skuteczność prowadzonych działań z zakresu rehabilitacji systematycznie wzrasta, co oznacza, iż coraz więcej osób wraca na rynek pracy.

Natomiast w przypadku uszczelnienia systemu mamy do czynienia ze skutecznym eliminowaniem wyłudzania rent. To wszystko razem powoduje, iż sytuacja Funduszu Rentowego znacznie się poprawiła.

Jakie wydatki poza rentami z tytułu niezdolności do pracy finansuje fundusz?

Zgodnie z przepisami ustawy emerytalnej, w ramach wydatków funduszu, realizowane są wypłaty z tytułu renty rodzinnej dla dzieci zmarłego i to nie tylko własnych, lecz także dzieci drugiego małżonka oraz przysposobionych. Takie świadczenie może być wypłacane do ukończenia przez dziecko 16 roku życia lub też do 25 roku życia, gdy dziecko kontynuuje naukę.

Z tego funduszu finansowane są też wydatki dla kobiet, które zostały wdowami przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Co ciekawe, taka renta rodzinna przysługuje kobiecie nawet wtedy, gdy małżonkowie byli rozwiedzeni lub posiadali rozdzielność majątkową. Warunkiem jest jednak, by kobieta w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony.

Kolejnym wydatkiem funduszu są dodatki pielęgnacyjne. Przysługują one osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli została ona uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat.

I wreszcie jeszcze jeden znaczący wydatek Funduszu Rentowego to zasiłek pogrzebowy. Jest on od dłuższego już czasu stały i wynosi 4.000 zł. Przysługuje on w razie śmierci ubezpieczonego, emeryta, rencisty i członków ich rodzin oraz osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania.

Czy zatem, wskutek poprawy sytuacji finansowej Funduszu Rentowego, można liczyć na obniżkę składek płaconych przez pracodawców?

Okazuje się, iż na to liczyć nie można. Zdaniem urzędników resortu rodziny byłoby to niecelowe w związku z koniecznością finansowania także innych świadczeń. Poza tym raz obniżona składka będzie już trudna do podniesienia (chociażby przy pogorszeniu sytuacji gospodarczej) bez protestów społecznych.

Nie bez znaczenia jest też w tej sytuacji ogólny stan Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Fundusz rentowy i wypadkowy bilansują się, natomiast nie można tego powiedzieć o funduszu emerytalnym i chorobowym.

Podsumowując, Fundusz Rentowy, będąc jednym z filarów całego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na tyle poprawił swą sytuację finansową, iż jest na znacznym plusie. To jednak nie będzie miało wpływu na ewentualne jego obniżenie, gdyż finansuje on wiele innych, różnych dziedzin poza rentami z tytułu niezdolności do pracy.