Niepełnoletni cudzoziemiec, a kwestia pracy w Polsce

Ciekawym zagadnieniem jest legalna praca w Polsce osoby niepełnoletniej, będącej jednocześnie cudzoziemcem. Pracodawcy mają bowiem obawy czy zatrudnienie młodocianego niebędącego obywatelem Polski jest w ogóle możliwe. Okazuje się jednak, iż takie osoby mogą podejmować legalne zatrudnienie w naszym kraju, chociaż dotyczy ich taka sama ochrona, jak młodocianych będących Polakami.

Co zatem pracodawcy powinni wiedzieć o zatrudnieniu osób młodocianych niebędących Polakami?

Generalnie niepełnoletni cudzoziemcy mogą legalnie wykonywać pracę w Polsce. W ich przypadku jednak pracodawca musi spełnić zarówno wymogi związane z legalnym zatrudnieniem cudzoziemca (wynikające z przepisów imigracyjnych), jak i przestrzegać zasad zatrudnienia osób nieletnich, przewidzianych w kodeksie pracy.

W tym przypadku bowiem brak pełnoletności pracownika w żaden sposób nie zmienia chociażby obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę, jeśli cudzoziemiec nie jest z niego zwolniony wskutek innych okoliczności.

Same zasady zatrudniania cudzoziemców określone są w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 690). W przepisach tejże ustawy cudzoziemcem określa się osobę nieposiadającą polskiego obywatelstwa, bez podawania kryterium wieku. Tym samym przepisami tej ustawy objęci są wszyscy cudzoziemcy pragnący wykonywać pracę w Polsce, również niepełnoletni. Tym samym pracodawca nie tylko może, lecz wręcz musi uzyskać zezwolenie na pracę lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi także dla niepełnoletniego pracownika.

Przepisy imigracyjne jednocześnie przewidują różnego rodzaju zwolnienia od wymogu posiadania zezwolenia na pracę. Ułatwienia takie mogą być wynikiem rodzaju wykonywanej pracy przez młodocianego (przykładowo dla działalności artystycznej i sportowej w wymiarze do 30 dni w roku kalendarzowym) bądź rodzaju posiadanego zezwolenia na pobyt.

Przykładowo 15-letni Ukrainiec, chcący dorobić sobie podczas wakacji, legitymujący się kartą pobytu i zezwoleniem na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną, nie musi posiadać zezwolenia na pobyt. W takim przypadku, gdyby owego zwolnienia nie było, można byłoby zastosować powierzenie mu wykonywania pracy na podstawie art. 22 ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583, ze zm., zwanej dalej specustawą ukraińską). Przepisy bowiem owej specustawy ukraińskiej nie ograniczają stosowania uproszczonego trybu powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy do pełnoletności obywateli Ukrainy.

Powyższe jednak nie oznacza, iż pracodawca nie będzie musiał uzyskać żadnego zezwolenia dla cudzoziemca, który ma mniej niż 18 lat. Zgodnie bowiem z art. 304.5 kodeksu pracy (KP) istnieje wymóg uzyskania zezwolenia właściwego inspektora pracy na wykonywanie zajęć zarobkowych przez dziecko do 16 roku życia (czyli w sytuacji, gdy młodociany cudzoziemiec nie ma jeszcze ukończonych 16 lat życia). Ów obowiązek jest niezależny od obywatelstwa dzieci, zatem dotyczy również jego polskich rówieśników.

Warto zatem podkreślić, iż w przypadku zatrudnienia młodocianego, który nie ukończył 16 roku życia, wymagane jest uzyskanie powyżej wspomnianego zezwolenia, przewidzianego w KP. Poza tym uzyskanie takiego zezwolenia jest możliwe wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność artystyczną, kulturalną, sportową bądź reklamową.

W takim przypadku wniosek wymaga również dołączenia rozbudowanych załączników, jak chociażby:

• zgody rodziców
• opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej
• orzeczenia lekarza
• opinii dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza

Samo zezwolenie takie ma postać decyzji administracyjnej i jako takie wskazuje konkretne dane osobowe młodocianego, jak i określenie podmiotu powierzającego pracę. Tym samym zmiana pracodawcy wymaga zmiany zezwolenia.

Pracodawca winien jednocześnie mieć świadomość, iż powierzenie pracy cudzoziemcowi bez spełnienia powyżej opisanych wymogów zagrożone jest karą grzywny od 1.000 do 30.000 zł. Poza tym, ze względu na wiek i ograniczoną zdolność do czynności prawnych, umowę cywilnoprawną w imieniu małoletniego podpisać muszą rodzice. Jest to odmienna sytuacja od umów o pracę, którą niepełnoletni powyżej 13 roku życia może podpisać samodzielnie.

Co zatem jeszcze jest ważne w kontekście zatrudnienia młodocianego cudzoziemca?

Otóż generalnie w niektórych sytuacjach na potrzeby zatrudnienia tego samego dziecka pracodawca będzie musiał uzyskać dwa oddzielne zezwolenia różnych organów. Mianowicie:

• na podstawie przepisów imigracyjnych, wydawane przez wojewodę, zezwolenie na pracę cudzoziemca
• na podstawie przepisów KP, na powierzenie pracy dziecku, wydawane przez inspektora pracy

Wspólną cechą obydwu zezwoleń jest to, iż w obu przypadkach o zezwolenie występuje pracodawca, a nie cudzoziemiec. Obie sprawy prowadzone są zgodnie z przepisami postępowania administracyjnego, a do wydanej decyzji zastosowanie mają przepisy procedury administracyjnej.

Jest to swego rodzaju dość rzadki przypadek w prawie polskim podwójnego uzyskiwania zezwolenia na wykonywanie pracy, do rozważenia zresztą pod kątem wprowadzenia tutaj uproszczenia, by przykładowo zezwolenie wydane przez inspektora pracy na wykonywanie pracy przez młodocianego, jednocześnie legalizowało jego pracę jako cudzoziemca.

Istotnym jest również, iż za naruszenie warunków związanych z zatrudnieniem niepełnoletnich przez pracodawcę, odpowiedzialności nie ponosi owo dziecko-cudzoziemiec. I ów brak odpowiedzialności wcale nie wynika z jego wieku. Otóż według przepisów imigracyjnych nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca jest rozumiane jako praca bez wymaganego zezwolenia na pracę (bądź oświadczenia) lub jeśli podstawa pobytu cudzoziemca nie uprawnia go do wykonywania pracy w Polsce. Nie obejmuje to jednak pracy na warunkach nieprawidłowych pod kątem prawa pracy, ale zgodnych z posiadanym zezwoleniem na pracę. To zaś sprawia, iż młodociany cudzoziemce nie jest zagrożony grzywną za nielegalne wykonywanie pracy, jak i obowiązkiem opuszczenia Polski. Tym samym cała odpowiedzialność za zatrudnienie dziecka-cudzoziemca spoczywa na pracodawcy.

Na co jeszcze powinni zwrócić uwagę pracodawcy zatrudniający młodocianych cudzoziemców?

Otóż najczęściej zatrudnienie młodocianych cudzoziemców dotyczy zatrudnienia do pracy typowo dorywczej, krótkotrwałej, wykonywanej na podstawie umów cywilnoprawnych. Istnieje jednak jeszcze inny reżim wykonywania pracy przez niepełnoletnich w Polsce, który dotyczyć może cudzoziemców.

KP dopuszcza bowiem wykonywanie pracy przez niepełnoletnich pracowników, zwanych młodocianymi. W tym przypadku stosunkiem pracy objęci mogą być również młodociani pracownicy, których wiek wynosi od 15 do 18 roku życia. Wówczas praca może być powierzona w celu szeroko rozumianego przygotowania do przyszłej pracy zawodowej bądź polegać na powierzeniu lekkich prac. Wówczas młodociani (zatem i również młodociani cudzoziemcy) nie mogą wykonywać prac związanych ze znacznym wysiłkiem czy też takich, które mogą zaszkodzić ich rozwojowi.

Zatrudnienie młodocianego wiąże się z dodatkowymi wymogami, jak chociażby przedstawieniem świadectwa lekarskiego stwierdzającego, iż praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu oraz świadectwa ukończenia co najmniej 8-letniej szkoły podstawowej.

W tym przypadku wymóg ukończenia co najmniej 8-letniej szkoły podstawowej budzi w odniesieniu do cudzoziemca poważne wątpliwości interpretacyjne. Jeżeli bowiem dziecko mieszka w Polsce i ukończyło w naszym kraju szkołę podstawową, wówczas problemu nie ma. Jednak w trudniejszej sytuacji są dzieci, które przyjechały do Polski w starszym wieku i od razu przyjęte zostały do szkoły średniej. Niestety polski KP nie wprowadza wprost wymogu uznania ich zagranicznego świadectwa, w przeciwieństwie chociażby do ustawy o praktykach absolwenckich.

Z drugiej strony bark też jest przyczyn, które uzasadniałyby dyskryminację dzieci cudzoziemskich pod tym względem. Należy bowiem przede wszystkim mieć na uwadze cel regulacji dotyczących młodocianych pracowników, a zatem zapewnienie możliwości wykonywania pracy w warunkach, które nie szkodzą ich edukacji i rozwojowi. Bowiem dziecko, które decyzją władz szkolnych zostało przyjęte do szkoły ponadpodstawowej i osiągnęło już pewien minimalny poziom edukacji, umożliwiający jego dalszy rozwój i kształcenie w Polsce, nie powinno być dyskryminowane pod kątem możliwości zatrudnienia z uwagi na pobieranie nauki za granicą.

Podsumowując, zatrudnienie niepełnoletniego cudzoziemca w Polsce jest jak najbardziej dopuszczalne i legalne. Warto jednak pamiętać w tym przypadku o spełnieniu dodatkowych wymogów, jak i o tym, iż praca osób młodocianych podlega szczególnej ochronie. Poza tym ważnym jest też, iż młodemu cudzoziemcowi nie grozi zarówno grzywna, jak i konieczność opuszczenia granic Polski, jeżeli tylko będzie on uprawniony do pobytu i pracy zgodnie z przepisami dotyczącymi cudzoziemców. Jeżeli natomiast naruszone zostaną przepisy o zatrudnieniu młodocianych (stosowane tak samo zarówno w stosunku do obywateli polskich, jak i cudzoziemców), wówczas ewentualną odpowiedzialność poniesie pracodawca.