Zasady odzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy

Przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy wymaga, by osoba ubiegająca się o nią spełniła szereg warunków, w tym też posiadała odpowiedni okres stażu ubezpieczeniowego. Jednakże przy ubieganiu się o jego ponowne przyznanie, ten warunek nie jest już wymagany.

Na czym polega istota problemu przy ubieganiu się o rentę z tytułu niezdolności do pracy?

Generalnie rzecz biorąc, spory sądowe z ZUS dotyczące przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, dotyczą przede wszystkim stwierdzenia samego istnienia owej niezdolności. Tym niemniej nader częstym przypadkiem jest brak odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego.

Warunki, jakie są wymagane by takową rentę otrzymać, określa ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwana dalej: „ustawa emerytalna”). W zgodzie z art. 57, par.1 tej ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy
• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy
• niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych w art. 57. ust.1, pkt. 3 ustawy emerytalnej
• nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) lub nie spełnia warunków do jej uzyskania

Zatem zdarzyć się może, iż dana osoba nie uzyska renty, o ile nie wykaże wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych lub gdy stała się niezdolna do pracy po upływie czasu określonego w art. art. 57. ust.1, pkt. 3 ustawy emerytalnej.

Z kolei wymagany okres składkowy i nieskładkowy celem uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy wynosi:

• 1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat
• 2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat
• 3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat
• 4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat
• 5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat

Co istotne, okres 5 lat stażu, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Jeszcze niedawno można też było w powyższych kwestiach powoływać się na wyrok Sądu Najwyższego (SN) z dnia 23 marca 2006 roku (sygn. akt I UZP 5/05), który stanowił, iż renta z tytułu niezdolności do pracy przysługiwałaby ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy, bez potrzeby wskazywania przewidzianego w art. 58, ust. 2 ustawy emerytalnej pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Zmieniły się bowiem przepisy w tym zakresie i pogląd ten utracił ważność z dniem 23 września 2011 roku.

Kiedy ubezpieczony może stracić prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy?

Generalnie sytuacja taka ma miejsce wtedy, gdy ubezpieczony wyzdrowieje i odzyska zdolność do pracy. Jeżeli zatem ZUS ustali, iż stan zdrowia ubezpieczonego uległ takiej poprawie, iż może on powrócić do pracy, traci on tym samym prawo do renty.

Jednakże utracone prawo do renty podlega przywróceniu, jeśli w ciągu 18 miesięcy od jego ustania ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy. Istotne jest w tym przypadku, by powstanie tej ponownej niezdolności do pracy miało miejsce w terminie 18 miesięcy od daty ustania renty.

I w takim przypadku ubezpieczony nie musi spełniać jakichkolwiek innych warunków, koniecznych do samego uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy. Tym samym nie musi więc udowadniać wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz wykazywać, iż do powstania niezdolności do pracy doszło w czasie wskazanym w art. 57. ust.1, pkt. 3 ustawy emerytalnej.

Taką interpretację potwierdził SN w swym wyroku z dnia 22 lutego 2017 roku (sygn. akt III UK 82/16), twierdząc, iż prawdo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeśli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy. Taka interpretacja oznacza po prostu reaktywację poprzednich uprawnień bez potrzeby sprawdzenia przesłanki legitymowania się pięcioletnim stażem okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu przed ponownym stwierdzeniem niezdolności ubezpieczonego do pracy.

Zatem w takiej sytuacji przywrócenie uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy charakteryzuje się pewnym automatyzmem polegającym na tym, iż jedyną przesłanką podlegającą ocenie jest kwestia niezdolności do pracy i jej powstania w ciągu 18 miesięcy od ustania poprzednio pobieranej renty. Jest to spore ułatwienie dla osób ubezpieczonych, przy czym prawdo do przywrócenia renty powstaje w dniu zaistnienia ponownej niezdolności do pracy.

A jak przepisy o rencie rodzinnej odnoszą się do renty z tytułu niezdolności do pracy?

Otóż renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Taka interpretacja wynika wprost z brzmienia art. 65 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Zatem, do ustalenia prawa do tego świadczenia po śmierci ubezpieczonego znaczenie ma fakt, czy zmarły spełniał warunki do renty z tytułu niezdolności do pracy, pomimo, iż nie miał jej przyznanej przez ZUS. Wówczas bowiem uprawniony również uzyska prawo do renty rodzinnej.

Podsumowując, przywrócenie prawa do renty z tytułu trwałej niezdolności do pracy jest zdecydowanie prostsze, aniżeli samo nabycie takich uprawnień. Jeżeli bowiem w perspektywie 18 miesięcy od ustania takiego prawa nastąpi ponowne wystąpienie okoliczności świadczących o braku zdolności do pracy, wówczas prawie że automatycznie można mówić o przywróceniu takich uprawnień.