Zmiany w urlopach rodzicielskich i wypowiadaniu umów na czas określony

Od drugiego kwartału 2022 roku czekają nas wręcz rewolucyjne zmiany w kodeksie pracy. Ich celem jest min. implementacja unijnych dyrektyw odnośnie zatrudnienia. Z tego powodu już dziś trwają rządowe prace nad projektem koniecznej nowelizacji przepisów.

Jakie zmiany w kodeksie pracy przewidziane są w celu implementacji unijnych dyrektyw?

Z perspektywy rynku pracy kluczowe zmian mają dotyczyć:

• wymogu uzasadniania i konsultowania wypowiedzeń umów zawartych na czas określony
• uprawnień rodzicielskich
• wprowadzenia 5-dniowego urlopu opiekuńczego
• wprowadzenia 2-dniowego zwolnienia od pracy w przypadku wystąpienia nagłych wypadków rodzinnych

Czego możemy spodziewać się odnośnie redukcji zatrudnienia w zakładzie pracy?

Projektowana nowelizacja kodeksu pracy zakłada obowiązkowe uzasadnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas określony, a także konsultacji owego wypowiedzenia z reprezentującym pracownika związkiem zawodowym, a w przypadku uznania zainteresowanego wypowiedzenia za bezprawne czy nieuzasadnione, będzie on uprawniony do domagania się przed sądem przywrócenia go do pracy. Zmiana polega na tym, iż zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, zwalniany pracownik może jedynie domagać się odszkodowania, jeśli uzna wypowiedzenie za niesłuszne.

To oznacza, że zasady związane z umowami zawartymi na czas określony, a zatem umowami terminowymi, zostaną zrównane z zasadami przyjętymi dla umów podpisywanych na czas nieokreślony. Powyższe rozwiązania zostały uwzględnione w wyniku wystąpienia Komisji Europejskiej z zarzutem w stosunku do Polski o nierówne traktowanie czasowo zatrudnionych pracowników i pracowników z umowami na stałe, szczególnie w zakresie zasad odnośnie wypowiedzeń umów.

Jaka jest opinia związkowców, ekspertów oraz pracodawców na temat przewidywanych zmian w kodeksie pracy?

Otóż pracodawcy dość negatywnie oceniają planowane zmiany w kodeksie pracy, ponieważ w praktyce zdecydowanie trudniej im będzie rozwiązać terminowe umowy z przynajmniej dwóch powodów:

• ryzyka zaskarżenia do sądu powodu zwolnienia przez zwalnianego pracownika
• możliwości uniknięcia wypowiedzenia w wyniku braku akceptacji związkowców

Związkowcom planowane zmiany bardzo się podobają, co więcej, mówi się, iż o takie rozwiązania zabiegali od lat i uznają za rozsądne to, że wreszcie rząd dostrzegł konieczność zmiany polskich przepisów w tym zakresie.

Natomiast profesor Jacek Męcina, doradca zarządu Konfederacji Lewiatan posuluje chęć powrotu do rozmów w sprawie wprowadzenia jednolitego kontraktu o pracę, a zatem modelu, w którym nie różnicuje się typów umów, a każdy zatrudniony pracownik zyskuje uprawnienia pracownicze wraz ze stażem pracy, co oznacza większą ochronę i stabilność zatrudnienia w toku trwania zatrudnienia. Ma on jednak świadomość usztywnienia rynku pracy w przypadku wejścia w życie takich rozwiązań.

Jakie czekają rynek pracy zmiany związane z uprawnieniami dla zatrudnionych opiekunów dzieci?

Jak wcześniej zapowiadał rząd, zostanie wydłużony urlop rodzicielski z 32 tygodni do 41 tygodni, a zatem o dodatkowe dwa miesiące. Taką zmianę wymusza dyrektywa 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku odnośnie równowagi pomiędzy życiem zawodowym, a prywatnym pracujących rodziców i opiekunów. Przepisy unijne w tym aspekcie przewidują przysługiwanie każdemu z rodziców takiego wymiaru urlopu bez możliwości przerzucenia go na drugiego z rodziców czy opiekunów.

Rząd miał do wyboru dwie możliwości implementacji unijnych przepisów w tym zakresie:

• wydzielić dwa miesiące urlopu dla ojców z obecnego wymiaru urlopu rodzicielskiego
• zwiększyć wymiar urlopu rodzicielskiego o dodatkowe dwa miesiące

Przyjęcie drugiego wariantu jest korzystniejsze dla pracującej matki, bo w przypadku wariantu pierwszego, mogłyby one korzystać po porodzie z maksymalnie 10-miesięcznego urlopu w miejsce obecnych 12 miesięcy.

Wariant drugi wiąże się oczywiście z dodatkowymi wydatkami, lecz dzięki niemu kobiety zachowają prawo do rocznego płatnego urlopu:

• 20 tygodni urlopu macierzyńskiego
• 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego

Jak zatem po zmianie przepisów zmieni się odpłatność za czas opieki i co o tym sądzą przedstawiciele zatrudnionych i pracodawcy?

Omawiane zmiany w czasie trwania urlopu rodzicielskiego wymuszają jednoczesną modyfikację zasad odnośnie odpłatności za czas opieki. Zasiłek macierzyński w całym wymiarze urlopu wynosić będzie 70% podstawy wymiaru, przy obecnym wymiarze 100% za pierwsze 6 tygodni i 60% za kolejne 26 tygodni. Natomiast jeśli ubezpieczona pracownica złoży wniosek o udzielenie urlopu nie później niż 21 dni po porodzie, to miesięczny zasiłek macierzyński za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosić będzie 81.5% podstawy wymiaru zasiłku, przy obecnych 80%-ach podstawy wymiaru. W praktyce zmiany te są neutralne lub nieco korzystniejsze dla ubezpieczonej. Istotne jest także to, że za okres 9 tygodni dla ojca, lub opiekuna, zawsze będzie przysługiwał mu zasiłek w wysokości 70% podstawy wymiaru.

Przedstawicielka zatrudnionych, Joanna Kruk, pełnomocnik ds. kobiet Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” pozytywnie ocenia wydłużenie urlopu rodzicielskiego, ponieważ, jak sądzi, promowanie udziału mężczyzn w opiece nad potomstwem jest słuszne i nie powinno ono odbywać się kosztem dotychczasowych uprawnień kobiet.

Natomiast głos ze strony pracodawców w postaci wypowiedzi profesora Jacka Męciny jest taki, iż modyfikacje odnośnie długości trwania urlopów macierzyńskich i rodzicielskich powinny mieć bardziej kompleksowy charakter.

Jakie jeszcze zmiany wymuszają unijne dyrektywy, które będą podstawą implementacji do naszych krajowych przepisów kodeksu pracy?

W projekcie zmian przepisów kodeksu pracy przewidziano także skrócenie okresu, w którym mężczyzna skorzystać może z urlopu ojcowskiego, z dotychczasowych 24 miesięcy do 12 miesięcy liczonych od dnia narodzin dziecka. To właśnie unijna dyrektywa wiążąca ten urlop z faktem narodzin dziecka i wymuszająca wykorzystanie go w okresie połogu, a zatem w czasie, kiedy jest to najbardziej pomocne matce dziecka, wpłynęła na zmianę w obowiązujących przepisach w tym zakresie.

W myśl projektowanych przepisów, każdy pracownik, a zatem nie tylko rodzic, otrzyma prawo do 5 dni bezpłatnego urlopu opiekuńczego, który będzie można wykorzystać w przypadku konieczności wsparcia w poważnych sytuacjach chorobowych członka rodziny, a więc dziecka, rodzica, małżonka, czy innej osoby pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym.

Profesor Irena Kotowska z Instytutu Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie uważa, że takie posunięcie niestety oznacza, iż opieka nie jest traktowana równo, ponieważ dla osób dorosłych, lecz z różnych powodów niesamodzielnych wsparcie drugiej osoby jest równie istotne, co zajmowanie się dziećmi i znaczenie takowego rozwiązania z biegiem czasu będzie coraz istotniejsze z uwagi na wzrost jego zapotrzebowania w obecnym, pandemicznym czasie. A Joanna Kruk dodaje, że brak odpłatności za urlop opiekuńczy dotknąć może rodziny, gdzie osoba, która zajmować się będzie niesamodzielnym bliskim, będzie jedyną osobą utrzymującą dane gospodarstwo domowe.

Płatne, lecz tylko w połowie, będzie wprowadzone nowymi przepisami, 2-dniowe (lub alternatywnie 16-godzinne) w roku kalendarzowym zwolnienie z pracy z powodu:

• działania siły wyższej
• pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem

jeśli natychmiastowa obecność pracownika okaże się niezbędna i konieczna.

Podsumowując, szykują się dość rewolucyjne zmiany w kodeksie pracy wymuszone koniecznością dostosowania się do przepisów unijnych. Między innymi wydłużony zostanie urlop rodzicielski i nie stanie się to kosztem urlopu macierzyńskiego, lecz bez możliwości scedowania go na drugiego rodzica. Kolejną dość kontrowersyjną zmianą ma być wprowadzenie ujednolicenia zasad wypowiadania umów o pracę zawartych na czas określony z umowami bezterminowymi. Czas na dostosowanie polskich przepisów mija w sierpniu 2022 roku, a zatem jeśli wszystkie prace przebiegną planowo, to już w II kwartale tego roku projekt będzie przyjęty i zacznie obowiązywać.