Miniony rok wprowadził wiele całkiem poważnych zmian w zakresie przepisów ubezpieczeniowych. Zaostrzeniu uległy kryteria przyznawania prawa do świadczeń chorobowych, a prawdziwą rewolucją była zmiana zasad obliczania składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Szykowane są również zmiany, które wejdą w życie już w roku 2023.
Z jakimi zatem zmianami mieliśmy do czynienia odnośnie zasad ogólnych całego systemu ubezpieczeń społecznych?
Otóż od 2022 roku obowiązuje zasada, zgodnie z którą w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit a ustawy z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1621 ze zm.), bądź też zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzenia z nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia nie obciążają ubezpieczonego i opłacane są w całości z własnych środków przez płatnika składek. Przed zmianą w takich przypadkach płatnik po zapłacie zaległości mógł domagać się od pracownika równowartości składek, które wcześniej powinny być potrącone z jego wynagrodzenia.
Poza tym nowością jest również i to, że obecnie składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata nieopłacone w terminie podlegają nie tylko ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, lecz także potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS. Taka zmiana przepisów wymusiła zmiany zasad dotyczących biegu przedawnienia i obecnie zostaje on zawieszony nie tylko od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, lecz także od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono owe potrącenia.
Kolejne zmiany dotyczyły przesyłania deklaracji rozliczeniowych do ZUS, imiennych raportów miesięcznych oraz opłacania składek za dany miesiąc. Obecnie obowiązują następujące terminy w powyższym zakresie:
- do 5 dnia następnego miesiąca – dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych
- do 15 dnia następnego miesiąca – dla płatników składek posiadających osobowość prawną
- do 20 dnia następnego miesiąca – dla pozostałych płatników składek
Kolejne zmiany dotyczyły tego, iż obecnie wniosek o wydanie zaświadczenia A1, czyli zaświadczenia o podleganiu polskim ubezpieczeniom społecznym, złożony może być co do zasady jedynie elektronicznie.
Począwszy od 16 grudnia 2022 roku obowiązują przepisy, dzięki którym dłużnicy ZUS, którym rozłożono zaległość na raty bądź też odroczono termin płatności składek, mogą otrzymać świadczenia chorobowe i wypadkowe.
Z kolei od 1 stycznia 2023 roku komplementariusze w spółce komandytowo-akcyjnej zostali uznani za osoby prowadzące pozarolniczą działalność ze wszystkimi tego konsekwencjami, a więc i koniecznością opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Przy czym podstawa wymiaru składek nie będzie mogła wynosić mniej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia, a poza tym komplementariusz nie będzie miał prawa do ulg składkowych.
A jakie zmiany zaszły bądź też zajdą w odniesieniu do rent i emerytur?
Generalnie od 1 stycznia 2022 roku zlikwidowano możliwość korzystnego przeliczenia emerytury przez pobierających świadczenie z tak zwanego starego systemu i jednocześnie pracujących zawodowo. Obecnie świadczenia te przeliczane są na podstawie art. 112 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.), zgodnie z którym, jeżeli emeryt lub rencista zgłosi wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w jego wymiarze okresów składkowych, przysługujące świadczenie zwiększa się, doliczając po 1,3% podstawy wymiaru ustalonej w wyniku waloryzacji za każdy rok okresów składkowych.
Przed zmianami przeliczona emerytura nie była zwiększona o stały procent, ponieważ wzrost był związany z aktualną kwotą bazową skorelowaną z przeciętnym wynagrodzeniem, dzięki czemu przeliczenie było bardziej korzystne.
Kolejna zmiana dotyczy tego, iż począwszy od 2022 roku ze świadczeń emerytalno-rentowych można potrącać zaległości składkowe. Przepisy umożliwiają również ściągnięcie świadczeń nienależnie pobranych w trybie egzekucji sądowej.
Od 1 marca 2023 roku zmianie ulegnie wysokość najniższych świadczeń emerytalno-rentowych i będą one wynosiły:
- najniższa renta z tytułu niezdolności do pracy:
- 1.588,44 zł miesięcznie dla osób całkowicie niezdolnych do pracy
- 1.191,33 zł miesięcznie dla osób częściowo niezdolnych do pracy
- najniższa emerytura i renta rodzinna to 1.588,44 zł
Jakie zmiany zaszły w odniesieniu do ubezpieczenia chorobowego?
Otóż przed 2022 rokiem osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i ich współpracownicy oraz duchowni z mocy prawa przestawali podlegać ubezpieczeniu chorobowemu od początku miesiąca, za który nie opłacili składek lub opłacili jej w niepełnej wysokości bądź z opóźnieniem. Od 1 stycznia 2022 roku skutek ten nie następuje i pomimo braku składki lub opóźnienia osoby te podlegają ubezpieczeniu, a na ich koncie powstaje zaległość. Ubezpieczenie chorobowe ustanie, gdy dana osoba zrezygnuje z tego ubezpieczenia i zostanie z niego wyrejestrowana, bądź gdy ustanie tytuł do ubezpieczeń społecznych.
Od 1 stycznia 2022 roku obowiązuje zasada, zgodnie z którą świadczenia z ubezpieczenia chorobowego (takie jak zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy bądź też świadczenie rehabilitacyjne) nie przysługują:
- osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym
- osobom współpracującym z osobami korzystającymi z ulgi na start
- duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenie
jeżeli w dniu powstania prawa do świadczenia na ich koncie widniało zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1,0% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Prawo do świadczeń będzie można odzyskać po spłacie zaległości. Ważne jest to, iż prawo to ulega przedawnieniu, jeżeli zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia.
Z dniem 1 stycznia 2022 roku likwidacji uległa stawka 70,0% podstawy wymiaru wypłacana za okres pobytu w szpitalu i obecnie co do zasady wynosi ona 80,0%, zaś wyjątkowo 100,0%, jeżeli niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy:
- przypada w okresie ciąży
- powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów
- powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
Od 2022 roku, jeżeli świadczenie chorobowe zostało pobrane nienależnie, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu, nie tylko w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ale także w ramach egzekucji sądowej.
A co zmieniło się w odniesieniu do ubezpieczenia zdrowotnego?
Otóż generalnie do 1 stycznia 2022 roku osoby prowadzące działalność gospodarczą opłacały składki od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 75,0% miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w IV kwartale poprzedniego roku. Stawka procentowa wynosiła 9,0%, przy czym 7,75% podstawy wymiaru mogło być odliczane od podatku.
Zmiany w tym zakresie wprowadził program reform podatkowych Polski Ład, który został również w połowie roku zmodyfikowany. Obecnie wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne zależy od rodzaju opodatkowania. W przypadku skali podatkowej wysokość ta wynosi 9,0% dochodów z działalności, a w przypadku osób opodatkowanych podatkiem liniowym stawka ta wynosi 4,9% dochodu. Jeśli w danym miesiącu dochód nie przekroczy poziomu minimalnego wynagrodzenia, wówczas wysokość składki zdrowotnej wynosi 9,0% minimalnego wynagrodzenia.
Odmienne zasady obowiązują w przypadku osób rozliczających podatek dochodowy ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych i wówczas składka wynosi 9,0% od ustawowo określonej zryczałtowanej podstawy. W przypadku osób korzystających z karty podatkowej podstawa wymiaru składki jest równa minimalnemu wynagrodzeniu. W roku 2023 nie zapowiada się w tym względzie wprowadzenia zmian.
Podsumowując, zarówno rok ubiegły, jak i obecny, obfituje w zmiany w zakresie ubezpieczeń społecznych. W tym kontekście prawdziwą rewolucją była zmiana zasad obliczania składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, gdyż program reform podatkowych Polski Ład pozbawił większość z nich prawa do opłacania niskiej, zryczałtowanej składki. Poza tym zmiany dotyczyły rzeczy mniej rewolucyjnych, jak chociażby kwestii potrącania zaległych składek z bieżących świadczeń, czy też braku automatycznego ustawania ubezpieczenia chorobowego z chwilą nie opłacenia składek bądź też opłacenia ich w niepełnej wysokości albo z opóźnieniem. W tym kontekście rok 2023 szykuje się jako rok większego spokoju w tym zakresie.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.