Nierzadko zdarza się, iż zarówno pracodawca, jak i pracownik, mają wobec siebie należności, które wzajemnie można byłoby potrącić. W tym aspekcie niebywale istotnym jest, iż potrącanie należności pracowniczych podlega szczególnym regulacjom określonym w kodeksie pracy, a nie mają tutaj zastosowania przepisy ogólne wynikające z kodeksu cywilnego.
Jak zatem podejść do zagadnienia wzajemnego potrącania należności?
W sytuacji, gdy pracodawca i pracownik mają wobec siebie nawzajem należności do potrącenia, zastosowanie znajdzie art. 498 par. 1 i 2 kodeksu cywilnego (KC), z którego wynika, iż gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony.
Warunkiem jest jednak, by owe wzajemne należności obejmowały pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku, a obie wierzytelności były wymagalne i mogły być dochodzone na drodze sądowej lub przed innym organem państwowym. Wskutek zastosowania potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości tej niższej.
Zgodnie z orzecznictwem sądowym potrącenie następuje poprzez jednostronną czynność prawną jednego z wzajemnych wierzycieli. Skutkiem takiego działania jest natomiast wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej z chwilą, gdy potrącenie stało się możliwe.
W tym aspekcie podkreślić jednak należy, iż nie wszystkie wierzytelności mogą zostać potrącone, bowiem z art. 505 KC wynika, iż nie mogą zostać umorzone poprzez potrącenie wierzytelności:
- nieulegające zajęciu
- o dostarczenie środków utrzymania
- wynikające z czynów niedozwolonych
- co do których potrącenie jest wyłączone z mocy przepisów szczegółowych
I gdy mamy do czynienia z wzajemnym potrąceniem na linii pracodawca – pracownik, należy zastosować również przepisy kodeksu pracy (KP), mające właśnie w takim przypadku charakter przepisów szczegółowych. W art. 87 par. 1 KP postanowiono bowiem, iż z wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego (jeśli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania), potrąceniu podlegają tylko następujące należności:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi
- kary pieniężne
Z kolei potrącenia z wynagrodzenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
- w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia
- w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości wynagrodzenia
Co jeszcze ma znaczenie w kontekście potrącania należności pracowniczych?
W kontekście potrąceń dokonywanych z należności pracowniczych warto zwrócić uwagę na stanowisko zawarte w wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 16 czerwca 2016 roku (sygn. akt VIII Pa 28/16), gdzie sędziowie wskazali, iż zgodnie z art. 505 pkt. 4 KC nie mogą zostać umorzone przez potrącenie wierzytelności, których potrącenie wyłączają przepisy szczególne, a za taki uznać należy art. 87 KP.
Poza tym znaczenie ma również art. 91 par. 1 KP, z którego wynika, że należności inne niż wymienione w art. 87 par. 1 i 7 KP mogą być potrącone z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.
Bazując na takim stanowisku sądu uznać zatem należy, iż pracodawca nie ma podstaw, by dokonywać potrącenia z wynagrodzenia pracownika ewentualnych wierzytelności pracodawcy z tytułu wyrządzonych przez pracownika szkód. Poza tym warto dodać, iż potrącenie wierzytelności wzajemnych mogłoby zostać skutecznie dokonane, lecz w oparciu o tytuł wykonawczy albo za zgodą pisemną pracownika.
Ciekawy w powyższym kontekście jest również wyrok Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 14 kwietnia 2015 roku (sygn. akt IV P 38/15), gdzie wskazano, iż przyczyną nieuwzględnienia zarzutu potrącenia dokonanego przez pracodawcę była jego prawna niedopuszczalność. Jednocześnie niemożność przeprowadzenia takiej operacji nie wyłącza możliwości odrębnego wystąpienia przez pracodawcę przeciwko pracownikowi w innym trybie postępowania sądowego, czyli z powództwem o naprawienie wyrządzonej szkody w imieniu pracodawcy.
Tym samym, gdy mamy do czynienia z wzajemnymi wierzytelnościami pracodawcy i pracownika generalnie nie ma podstaw do potrącania przez pracodawcę należności z wynagrodzenia pracownika. Oczywiście poza sytuacjami określonymi w KP, gdy jest to możliwe. Pracodawca ma jednocześnie prawo dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej.
Podsumowując, generalnie potrącenie należności pracodawcy z wynagrodzenia pracownika jest w zasadzie niedopuszczalne. Poza bowiem przepisami kodeksu cywilnego odnoszącymi się do wzajemnych potrąceń, należy w takim przypadku wziąć pod uwagę przepisy kodeksu pracy, gdzie jednoznacznie określono przypadki, gdy takowe potrącenie jest możliwe.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.