Cudzoziemcy w Polsce borykają się z różnymi problemami odnośnie ich statusu pobytowego, jak i uprawnień do wykonywania legalnej pracy. Wiele ułatwień w tym zakresie dotyczy obywateli Ukrainy, jednocześnie jednak sporo utrudnień przed obywatelami innych państw.
Co jest istotne w kontekście legalności pobytu i prawa do pracy cudzoziemców w Polsce?
Od chwili wybuchu wojny na Ukrainie, czyli od 24 lutego bieżącego roku, do Polski napłynęło prawie 3 mln osób z Ukrainy, poszukując schronienia przed zawieruchą wojenną. I w przeważającej mierze byli to obywatele Ukrainy, których pobyt i praca zostały zalegalizowane na mocy tak zwanej specustawy ukraińskiej, czyli ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583 ze zm.).
Nie można jednak zapominać, iż z Ukrainy przed wojną uciekła znaczna grupa obywateli innych państw, w tym obywatele Białorusi czy też Indii. Tymczasem specustawa ukraińska nie objęła swym działaniem cudzoziemców, którzy w Ukrainie mieli zezwolenie na pobyt czasowy. Tymczasem okazuje się, iż jest to bardzo liczna grupa specjalistów i studentów, którzy poszukują obecnie w Polsce możliwości pracy i rozwoju.
Problem ten mógłby zostać rozwiązany poprzez zastosowanie przez polskiego ustawodawcę rozwiązań wynikających z decyzji wykonawczej Rady UE 2022/382 z dnia 4 marca 2022 roku stwierdzającej istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującej wprowadzeniem tymczasowej ochrony, na mocy której legalizowany jest pobyt i praca obywateli Ukrainy uciekających przed wojną.
W tym względzie Polska, jak każde państwo członkowskie Unii Europejskiej (UE), na podstawie art. 2 ust. 3 ww. decyzji wykonawczej może stosować rozwiązania z niej wynikające także do innych osób, w tym bezpaństwowców i obywateli państw trzecich (innych niż Ukraina), którzy legalnie przebywali w Ukrainie na innej podstawie niż ochrona międzynarodowa lub równoważona ochrona krajowa, zezwolenie na pobyt stały w Ukrainie. To oznacza, iż przepisy owej decyzji wykonawczej stosować można chociażby do osób, które legalnie przebywały na terytorium Ukrainy na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy wydanego zgodnie z prawem ukraińskim. Takie podejście jest jednak uzależnione od suwerennego uznania odpowiednich organów państwa.
Jakie zatem rozwiązania zastosowano w Polsce, by osobom uciekającym z Ukrainy, lecz niebędących Ukraińcami, umożliwić pobyt i pracę w naszym kraju?
Otóż w Polsce po wielu naciskach zdecydowano się na nowelizację specustawy ukraińskiej, na podstawie której wprowadzono szczególny sposób ubiegania się przez cudzoziemców z określonych państw o wizy krajowe.
Generalnie wizę uzyskuje się przed przyjazdem do Polski we właściwym konsulacie lub ambasadzie. Stąd też bez tego dokumentu nie ma możliwości wjazdu do Polski dla cudzoziemców spoza UE. I ustawodawca dostrzegł ten problem, dotyczący osób, które uciekły do Polski przed wojną, lecz nie mając wiz musiałyby wyjechać z Polski, co jest jeszcze większym utrudnieniem. Stąd też po nowelizacji specustawy ukraińskiej, która weszła w życie 15 kwietnia bieżącego roku, obywatele państw wskazanych w rozporządzeniu wydanym przez ministra spraw zagranicznych mogą zwracać się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych (MSZ) o wydanie im wizy krajowej bez obowiązku dokonania tego we właściwym konsulacie poza granicami naszego kraju.
Zatem do uzyskania wizy krajowej wydawanej w tym specjalnym trybie cudzoziemiec będzie musiał spełnić następujące warunki:
- przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
- złożyć wniosek o wydanie wizy krajowej do ministra spraw zagranicznych w okresie określonym w rozporządzeniu
- mieć obywatelstwo państwa określonego w rozporządzeniu
Obecnie jednak owo rozporządzenie ze wskazaniem listy państw uprawnionych do zastosowania specjalnego trybu nie zostało jeszcze wydane, lecz, jak należy domniemywać na podstawie uzasadnienia do projektu nowelizacji specustawy ukraińskiej, pośród wymienionych państw z całą pewnością znajdzie się Białoruś, gdyż, jak w owym uzasadnieniu podkreślono: „istnieje pilna konieczność zabezpieczenia obsługi wizowej cudzoziemców – obywateli Ukrainy i innych cudzoziemców, np. obywateli Białorusi, którzy uciekli przed reżimem białoruskim do Ukrainy, którzy przebywają w Polsce na podstawie wiz, których termin ważności zbliża się do zakończenia, lub którzy wjechali do Polski w trybie szczególnym bez wizy, a uprawnieni byliby do uzyskania np. wiz humanitarnych.”
Generalnie zatem dostrzeżenie i rozwiązanie tego problemu przez polskiego ustawodawcę oceniać należy pozytywnie, szczególnie, iż osoby, które uzyskają wizę krajową w omawianym szczególnym trybie, będą zwolnione z obowiązku uzyskania i posiadania zezwolenia na pracę.
Z drugiej strony warto podkreślić, iż do osiągnięcia takiego efektu można było dojść dużo szybciej i w sposób pozbawiony wielu formalności – poprzez zastosowanie rozwiązań wynikających z decyzji wykonawczej Rady UE 2022/382 z dnia 4 marca 2022 roku również do innych osób niż obywatele Ukrainy. To bowiem sprawiłoby, iż osoby takie zyskałyby prawo do pobytu i pracy już bezpośrednio na podstawie specustawy ukraińskiej, bez obowiązku składania dodatkowych wniosków i oczekiwania na wydanie wizy przez MSZ.
Oczekiwanie bowiem na wizę potrwać może do jednego miesiąca, gdy tymczasem obywatele chociażby Białorusi mogliby już legalnie pracować i nie obawiać się o legalność swego prawa do pobytu w naszym kraju.
Podsumowując, dobrze się stało, iż polski ustawodawca zauważył problem, iż pośród uciekinierów wojennych z terenu Ukrainy znajdują się również obywatele innych państw, jak chociażby Białorusi, którzy przebywali na terytorium Ukrainy na bazie zezwolenia na pobyt czasowy i dokonał zmian w specustawie ukraińskiej tworząc dla nich ścieżkę uzyskania wizy krajowej, jako dokumentu legalizującego ich pobyt i pracę w Polsce. Szkoda jednakże, iż nie wybrano prostszej ścieżki, bez opcji wydawania im wizy krajowej, gdyż wystarczyło w tym przypadku rozszerzenie również na obywateli innych państw uprawnień wynikających ze specustawy ukraińskiej. Na takie działanie pozwalała bowiem decyzja wykonawcza Rady UE 2022/382 z dnia 4 marca 2022 roku.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.