Umowa zlecenie to zaraz po umowie o pracę, druga najczęściej wybierana forma zatrudnienia, która w odróżnieniu od tej pierwszej, podlega przepisom kodeksu cywilnego i jest umową tzw. starannego działania. Osoba, która przyjmuje zlecenie, zobowiązuje się do dokonania określonej w umowie czynności prawnej dla drugiej osoby, bądź przedsiębiorstwa, dających zlecenie. Generalnie umowa zlecenia stanowi również tytuł do ubezpieczeń zdrowotnych oraz emerytalno-rentowych, jednakże w zbiegu z innym tytułem, może być objęta tylko ubezpieczeniem zdrowotnym, natomiast zleceniobiorcy będący uczniami lub studentami do osiągnięcia 26 roku życia, nie podlegają żadnym ubezpieczeniom.
Jakim ubezpieczeniem objęty jest zleceniobiorca?
Zleceniobiorca co do zasady objęty jest obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, emerytalnego, rentowego i wypadkowego od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy zlecenia do dnia wygaśnięcia bądź rozwiązania tejże umowy. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i można do niego przystąpić w każdym momencie trwania umowy zlecenia, wówczas zleceniobiorca złożyć musi zleceniodawcy stosowny wniosek, który stanowi podstawę do zgłoszenia zleceniobiorcy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne traktuje się faktyczny przychód wynikający z zawartej umowy zlecenia w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych pomniejszony o zapłacone składki na ubezpieczenie społeczne finansowane przez ubezpieczonego i stanowi 13,71% przy oskładkowaniu pełnym lub 11,26% przy oskładkowaniu bez składki chorobowej.
Co oznacza zbieg tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych i jakie są jego konsekwencje?
O zbiegu tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych mówi art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli tzw. ustawy systemowej. Ma on miejsce w sytuacji, gdy ubezpieczony posiada co najmniej dwa takie tytuły, np. umowę o pracę oraz umowę zlecenia lub działalność gospodarczą i umowę zlecenia.
W przypadku zaistnienia zbiegu tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych ustawodawca unormował, który z tytułów jest obowiązkowy, a który dobrowolny. Jeśli ubezpieczony posiada umowę zlecenia wraz z innym tytułem do ubezpieczenia, to istotna jest miesięczna wysokość podstawy składki emerytalnej i rentowej i jeśli podstawa ta z umowy zlecenia jest niższa od miesięcznego wynagrodzenia minimalnego, to ubezpieczony jest objęty obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym również z innych tytułów. Ta zasada nie ma zastosowania, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub innych tytułów osiąga pułap miesięcznego minimalnego wynagrodzenia.
Powyżej opisany mechanizm jest świadomym działaniem ustawodawcy, który założył, iż składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe mają być odprowadzane od podstawy przynajmniej równej minimalnej miesięcznej pensji.
Jeśli ubezpieczony posiada kilka tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych, jednakże ich łączne wynagrodzenie stanowiące podstawę do ubezpieczenia nie osiąga poziomu krajowego minimalnego wynagrodzenia miesięcznego, wówczas wszystkie tytuły stanowią podstawę do ubezpieczenia społecznego. Natomiast jeśli z wszystkich tytułów kwota przekracza to minimum, wówczas ubezpieczony dowolnie wskazuje te tytuły, które stanowić mają podstawę do obliczenia składki, każdorazowo pamiętając o tym, by było to miesięczne minimum krajowe.
Istotne jest również to, iż w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń przy zbiegu tytułów ustalania łącznej podstawy wymiaru składek koniecznym jest dokonywanie tego:
- odrębnie dla każdego miesiąca
- według kolejności ich powstawania, lecz ubezpieczony może na bieżąco dokonywać zmiany tytułów
Odnośnie ubezpieczenia zdrowotnego w przypadku, gdy ubezpieczony osiąga przychody z więcej niż jednego źródła, czyli ma więcej niż jeden tytuł do objęcia go ubezpieczeniem zdrowotnym, wówczas składkę zdrowotną opłaca on odrębnie z każdego z tych tytułów, a jeśli w ramach jednego tytułu do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym, ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, to składka na to ubezpieczenie opłacana jest odrębnie od każdego z uzyskanych przychodów.
Jak w praktyce wygląda kwestia ustalania podstawy składki na ubezpieczenie w przypadku zbiegu i co się zmieni od 1 stycznia 2022 roku?
W przypadku, gdy zleceniobiorca posiada więcej niż jedną umowę zlecenia i to bez znaczenia, czy dla tego samego podmiotu, czy dla różnych, czynnikiem rozstrzygających co do ubezpieczeń obowiązkowych, jest zawsze wysokość podstawy wymiaru składek społecznych z pierwszej umowy i jeśli ustalone w niej wynagrodzenie jest niższe od krajowej minimalnej pensji, wtedy kolejna umowa jest także oskładkowana. Należy pamiętać, że od 1 stycznia 2022 roku minimalne miesięczne wynagrodzenie krajowe wynosi będzie 3.010 zł i do niej należało będzie przyrównywać minimalną podstawę do wymiaru składek.
Zleceniobiorca może w każdej chwili zmienić tytuł do ubezpieczeń obowiązkowych, oczywiście przy założeniu nienaruszalności zasady miesięcznej podstawy składek. Każdy ubezpieczony może być dobrowolnie objęty ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z pozostałych, wybranych lub wszystkich, tytułów. W tym celu musi złożyć odpowiedni wniosek do pracodawcy.
Na przykładzie ubezpieczonego zatrudnionego u trzech zleceniodawców na podstawie kolejno po sobie zawieranych umów, gdzie wynagrodzenia wynosiły odpowiednio: 2.000 zł, 1.800 zł i 1.000 zł, osoba ta podlega ubezpieczeniom emerytalno-rentowym tylko z dwóch pierwszych umów, ponieważ ich łączna suma wynagrodzenia przekracza minimalne wynagrodzenie miesięczne, czyli 2.800 zł. Każdy z dwóch pierwszych zleceniodawców odprowadzi stosowne składki od faktycznego przychodu, a zatem płatnik pierwszy od kwoty 2.000 zł, a płatnik drugi od 1.800 zł, natomiast trzeci zleceniodawca nie odprowadzi nic, ponieważ umowa trzecia nie podlega oskładkowaniu.
Jeśli przykładowo zleceniobiorca wykonuje od początku roku 2021 dwie umowy zlecenia jednocześnie, a z pierwszej umowy otrzymuje wynagrodzenie miesięczne w kwocie 3.000 zł, i z drugiej 500 zł, to w obecnym roku obowiązkowo podlega on ubezpieczeniom emerytalno-rentowym tylko z wyżej płatnej umowy, której kwota wynagrodzenia spełnia ustawowe minimum, jednakże jeśli umowy te będą kontynuowane również w roku 2022 i ich wynagrodzenia nie zmienią się, wówczas także druga umowa stanie się tytułem do obligatoryjnych ubezpieczeń społecznych, ponieważ podstawa pierwszej w wysokości 3.000 zł nie spełnia wymogu osiągnięcia ustawowego minimum, które wynosić będzie od 1 stycznia 2022 roku 3.010 zł.
Jakie zasady stosowane są przy umowach na niepełnym wymiarze czasu pracy?
W przypadku zatrudnienia na część etatu, jeśli podstawa wymiaru składki jest niższa od minimalnego wynagrodzenia krajowego, stosuje się zasadę, zgodnie z którą jeśli łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z tytułów umowy o pracę oraz umowy bądź umów zlecenia osiągnie pułap minimalnego wynagrodzenia, to kolejne tytuły nie będą wymuszać obowiązku tych ubezpieczeń.
Jeśli natomiast zleceniobiorca posiada jednocześnie dwa lub więcej stosunków pracy, to w celu ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia sumuje się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu wszystkich umów o pracę i gdy ich łączne wynagrodzenie jest wyższe niż minimalne wynagrodzenie krajowe, wówczas z umowy zlecenia lub umów zlecenia zleceniodawca nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, a jest to wyłącznie dobrowolne.
Odnośnie umów na niepełny wymiar etatu, dla przykładu na ½ etatu z miesięcznym wynagrodzeniem 2.100 zł, gdzie ubezpieczony wykonuje także dwie umowy zlecenia dla różnych pracodawców, ze starszej umowy jego wynagrodzenie wynosi 900 zł, a z nowszej 400 zł, to w roku 2021 osoba ta podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z umowy o pracę na pół etatu oraz z jednaj starszej umowy zlecenia, bo łączna podstawa z tych dwóch tytułów przewyższa minimum krajowe, czyli 2.800 zł. Druga umowa zlecenie podlega wyłącznie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu i dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu. Od 1 stycznia 2022 roku umowa o pracę na pół etatu z wynagrodzeniem 2.100 zł plus starsza umowa zlecenie z wynagrodzeniem 900 zł nie dadzą łącznie wymaganego minimum na poziomie 3.010 zł, a zatem wszystkie trzy umowy stanowić będą podstawę do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego.
Jakie obowiązują zasady odnośnie składek na Fundusz Pracy (FP)?
Płatnik dokonuje wpłat składek na FP za osoby, które podlegają obowiązkowo z danego tytułu ubezpieczeniom emerytalno-rentowym i osiągają przychód, który jest podstawą wymiaru tychże składek po dokonaniu przeliczenia na okres miesięczny. Tu także istotne jest, by kwota ta wynosiła nie mniej niż minimalna pensja krajowa, czyli obecnie 2.800 zł, a w następnym roku 3.010 zł i wynosi 2,45% podstawy. Składki na FP odprowadza się niezależnie od rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składki emerytalnej i rentowej, czyli tzw. limitu trzydziestokrotności.
Jeśli ubezpieczony osiąga przychody z kilku źródeł, od których obowiązkowo odprowadzane są składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe, oraz łącznie ze wszystkich tych źródeł w przeliczeniu na miesiąc podstawa dorówna pułapowi minimalnego wynagrodzenia lub go przewyższy, wówczas każdy z płatników jest zobowiązany odprowadzić składki na FP. Koniecznym jest, by pracownik złożył stosowne oświadczenia wszystkim płatnikom, by mogli oni prawidłowo ustalić obowiązek w zakresie zapłaty tych składek.
Od 1 styczna 2022 roku może zdarzyć się tak, że w niektórych przypadkach składka na FP z danego tytułu już nie będzie należna z uwagi na nieosiągnięcie nowego minimum krajowego wynagrodzenia.
Podsumowując, dokonanie obliczenia i prawidłowe oskładkowanie umów zlecenia nie należy do najłatwiejszych, a jeśli ubezpieczony posiada więcej tytułów do ubezpieczeń zdrowotnych oraz emerytalno-rentowych i następuje ich zbieg, to ustalenie podstawy wymiaru składek jest uzależnione od minimalnego krajowego wynagrodzenia i okazać się może, że część umów pracowników nie stanowi podstawy do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Należy także pamiętać, iż od 1 stycznia 2022 roku wzrasta kwota krajowego minimum z 2.800 zł na 3.010 zł, a co za tym idzie, także koniecznym jest ponowne przeliczenie wszystkich kwot wynagrodzeń z wszystkich tytułów pod kątem ich podlegania pod ubezpieczenia społeczne.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.