Trudności z zaliczeniem do stażu pracy zatrudnienia w rolnictwie

W praktyce gospodarczej okazuje się, iż zaliczenie okresów pracy w rolnictwie przysparza niemałych problemów. Częstokroć jest to wynik samego brzmienia przepisów, ich lakoniczności bądź też odwoływania się do innych, niespójnych regulacji. Kłopoty sprawiają już chociażby definicje pojęć, które potrafią być różne.

Na jakiej podstawie można zaliczyć okresy pracy w rolnictwie do stażu pracy?

Obowiązujące przepisy ustawy z dnia 20 lipca 1990 roku o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy mogą wywoływać określone skutki prawne u pracodawców. Wynika to z faktu, iż ustawodawca wprowadził prawną możliwość zaliczenia 3 okresów i 3 rodzajów pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu. Są to mianowicie:

• prowadzenie przez pracownika własnego, indywidualnego gospodarstwa rolnego lub praca w takim gospodarstwie należącym do współmałżonka
• przypadające przed 1 stycznia 1983 roku okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym rodziców lub teściów, poprzedzające przejęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub ze współmałżonkiem
• przypadające po 31 grudnia 1982 roku okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin.

Taka konstrukcja przepisów powoduje, iż mają one zastosowanie do wszystkich zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, a więc umownych (niezależnie od rodzaju umowy), jak i też pozaumownych, jak mianowanie, powołanie czy wybór. W konsekwencji więc okresy pracy w rolnictwie wlicza się do czasu zatrudnienia, a od niego zależy wiele pracowniczych uprawnień, wynikających z prawa pracy, takich jak:

• wymiar urlopu wypoczynkowego
• odprawa emerytalna, rentowa czy też pośmiertna
• nagroda jubileuszowa
• dodatek za wieloletnią pracę

Co istotne, zasad zaliczania stażu pracy w rolnictwie nie stosuje się, gdy do stażu pracy wlicza się tylko i wyłącznie okresy zatrudnienia:

• w danym zakładzie pracy
• w określonej branży albo na określonych stanowiskach
• w pracy wykonywanej w szczególnych warunkach

Jak należy rozumieć pojęcie pracy wykonywanej we własnym gospodarstwie lub prowadzonym przez współmałżonka?

By to zrozumieć należy wiedzieć, iż jeśli pracownik świadczył pracę na roli, a nie było to gospodarstwo rolne, to taka praca do stażu pracy nie może zostać zaliczona. Z kolei pojęcie gospodarstwa rolnego ewoluowało na przestrzeni lat.

Obecnie, na podstawie kodeksu cywilnego, „za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego”. Należy jednakże mieć na uwadze fakt, iż takie pojęcie gospodarstwa rolnego nie jest wystarczające, by na tej podstawie zaliczyć okres pracy do stażu pracy, gdyż brak tu określenia minimalnej powierzchni obszarowej w celu uznania, iż dany areał stanowi gospodarstwo rolne. Stąd też trzeba wówczas posiłkować się prawem podatkowym, które za gospodarstwo rolne uważa obszar użytków rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy. Ta jednak norma obszarowa zmieniała się na przestrzeni lat i wynosiła:

• 0,2 ha od 28.11.1964 r do 22.12.1971 r
• 0,5 ha od 23.12.1971 r do 30.06.1989 r
• 1 ha po 1.07.1989 r

Jak rozumieć kryterium wieku, czyli po ukończeniu 16 roku życia?

Zgodnie z przepisami można wliczać do stażu pracy okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, o ile gospodarstwo należało do rodziców lub teściów i to pod warunkiem, iż później nastąpiło przejęcie tego gospodarstwa od nich. Wynika też z tego, iż taka sytuacja nie obowiązuje, gdy owo gospodarstwo należało do rodzeństwa, dziadków czy też innych krewnych.

Co ważne, praca w gospodarstwie mogła być świadczona razem z kontynuowaniem nauki w szkole o ile była można ją potraktować jako stałą. Tym samym zamieszkiwanie w internacie wykluczało już taką możliwość.

Co ustawodawca ma na myśli używając sformułowania domownik?

Zgodnie z ustawą taka sytuacja dotyczy pracy po 31 grudnia 1982 roku, a w zakresie domownika ustawa odsyła do przepisów o ubezpieczenie społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin. Jednakże w tej sprawie mamy do czynienia z dwoma aktami prawnymi, nieco odmiennie definiującymi osobę domownika. Stąd też w zależności od okresu pracy w gospodarstwie rolnym, należy stosować odmienną definicję domownika.

Ustawa z 14 grudnia 1982 roku, obowiązująca od 1 stycznia 1983 roku przez domownika rozumie osobę, która spełnia łącznie 5 warunków:

• jest członkiem rodziny rolnika lub inną osobą pracująca w gospodarstwie rolnym
• pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem
• ukończyła 16 lat
• nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów
• praca w gospodarstwie rolnym stanowi jej główne źródło utrzymania

Natomiast ustawa z 20 grudnia 1990 roku, obowiązująca od 1 stycznia 1991 roku przez domownika rozumie osobę, która spełnia łącznie 5 warunków:

• jest osobą bliską rolnikowi
• pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem lub zamieszkuje lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie
• ukończyła 16 lat
• stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym
• nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy

Stąd też, analizując przykład danej osoby pod kątem zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy należy wziąć pod uwagę okres tej pracy, gdyż w zależności od niego mamy do czynienia z trochę odmiennymi wymogami, by taka osoba uznana zostać mogła za domownika.

Podsumowując, zaliczenie pracownikowi do stażu pracy okresu jego pracy w gospodarstwie rolnym jest możliwe, wymaga jednak mocnego zagłębienia się w różne przepisy, gdyż nie ma w tym względzie jednej wykładni. Znaczenie ma tutaj bowiem okres, w którym dana osoba w tymże gospodarstwie pracowała, gdyż w zależności od niego, obowiązują ją różne unormowania i możliwości.