Uchwalona niedawno kolejna ustawa mająca za zadanie nieść pomoc gospodarce dotkniętej kryzysem wywołanym epidemią koronawirusa dotyczy też możliwości zawieszenia funduszu socjalnego. Jednocześnie należy też mieć na uwadze, iż taką możliwość przewidują również dotychczasowe regulacje, a w dodatku na ich podstawie będzie to łatwiejsze.
Jakie rozwiązania w zakresie funduszu socjalnego przewiduje tarcza 4.0?
Niedawno weszła w życie tarcza 4.0, czyli ustawa z dnia 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1086).
I ta regulacja wprowadziła nowy art. 15ge (do specustawy z dnia 2 marca 2020 roku) dotyczący zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS). Niestety jednak, przepis ten jest mało precyzyjny, powodując wiele wątpliwości.
Jakie zatem nieprecyzyjne sformułowania zawiera ów nowy przepis?
Otóż art. 15ge, ust.1 specustawy pozwala na:
- zawieszenie tworzenia ZFŚS
- zawieszenie dokonywania odpisu podstawowego
- zawieszenie wypłaty świadczenia urlopowego
Tymczasem takie zawieszenie jest już możliwe na bazie istniejących wcześniej przepisów. Dokonać tego można wykorzystując art.9.1 kodeksu pracy (kp) u pracodawców nieobjętych układem zbiorowym pracy lub w oparciu o art. 241.27 kp – u tych, gdzie istnieje układ zbiorowy pracy.
Jednocześnie ten sam efekt uzyskać można stosując art.4 ustawy z dnia 4 marca 1994 o ZFŚS (Dz.U. z 2020 r, poz. 1070), pozwalający na nietworzenie funduszu lub zmianę wysokości odpisu. Z analizy zatem wynika, iż rozwiązanie, które wprowadza tarcza 4.0 dotyczy dodatkowo pracodawców prowadzących działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych. Jednakże ta różnica jest tylko pozorna, gdyż co prawda dodatkowe uprawnienie przysługuje powyższym rodzajom pracodawców, jeżeli jednak nie odnotują oni spadku przychodów z związku z epidemią bądź wzrostu funduszu wynagrodzeń, to i tak z tego uprawnienia nie skorzystają.
Co jeszcze budzi wątpliwości w odniesieniu do obecnego stanu prawnego?
Kolejną kwestią jest zgoda organizacji związkowej. Zgodnie z tarczą 4.0, jeśli u pracodawcy działają organizacje związkowe, zawieszenie ZFŚS musi nastąpić w porozumieniu z nimi. Jednakże jest to ułatwienie jedynie dla tych pracodawców, którzy objęci są zakładowym układem zbiorowym pracy. Z kolei pośród tych, którzy objęci są regulaminem wynagradzania, jest to utrudnienie w stosunku do istniejącego już stanu prawnego.
Zgodnie bowiem z art. 30.ust. 6 ustawy z dnia 23 maja 1991 roku ustawy o związkach zawodowych, jeśli organizacje związkowe nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska odnośnie zaproponowanych im zmian w regulaminie wynagradzania, pracodawca ma możliwość podjęcia decyzji samodzielnie. Natomiast w oparciu o tarczę 4.0 wystarczy sprzeciw choćby jednej takiej organizacji, by zmian nie można było wprowadzić. Co też ważne, wprowadzone przez tarczę 4.0 rozwiązania nie wyłączają dopuszczalności tych już istniejących wcześniej. Zatem pracodawca, który na bazie tarczy 4.0 nie uzyska zgody organizacji związkowych na temat zmian w regulaminie, może to uczynić na podstawie ustawy o związkach zawodowych.
Co jeszcze zmienia tarcza 4.0 w odniesieniu do ZFŚS?
Otóż zgodnie z art. 15ge ust.3 specustawy (czyli zmiany, którą wprowadziła tarcza 4.0) w przypadku wystąpienia u pracodawcy spadku obrotów gospodarczych lub istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń nie stosuje się postanowień układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania, wprowadzających wyższą wysokość odpisu na ZFŚS, aniżeli określa to ustawa. Tym samym tarcza 4.0 obniża odpisy na ZFŚS do wysokości ustawowej, czyli 1.550,26 zł. Obniżenie to obowiązuje z mocy prawa i nie może go zablokować nawet sprzeciw strony społecznej.
Ponadto, powołany wyżej artykuł mówi też (w przypadku spadku obrotów gospodarczych lub istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń) o niestosowaniu postanowień ustalających inne świadczenia o charakterze socjalno-bytowym, aniżeli określa ustawa o ZFŚS. Tymczasem zgodnie z prawem w ramach tegoż funduszu nie wolno finansować świadczeń innych, aniżeli wskazuje ustawa o ZFŚS. Stąd też należy zakładać, iż intencją ustawodawcy było wyłączenie świadczeń socjalno-bytowych finansowanych poza ZFŚS, chociażby ze środków obrotowych lub innych funduszy.
Tarcza antykryzysowa 4.0 wprawdzie nie wskazuje tego wprost, jednakże oczywistym jest, iż wszystkie ww. zmiany są skuteczne bez konieczności dokonywania wypowiedzeń zmieniających indywidualnych stosunków pracy. Taki wniosek wynika ze specyfiki rozwiązań stosowanych w ramach tarcz antykryzysowych, które dla swej skuteczności wypowiedzeń nie wymagają. Gdyby jednak ustawodawca chciał tę kwestię uregulować prawidłowo, wówczas taki zapis winien znaleźć się w omawianym już art. 15ge specustawy, tym bardziej, iż art.15g wyraźnie wyłącza wypowiedzenie zmieniające. Niestety najprawdopodobniej duże tempro prac nad tarczą 4.0 oraz nie najwyższa staranność legislacyjna spowodowały, iż mamy do czynienia z przeoczeniem.
Należy też pamiętać, iż oba instrumenty przewidziane przez tarczę 4.0, czyli zawieszenie (funduszu, odpisów czy też świadczenia urlopowego) jak i uchylenie (odpisu w wysokości ponad minimum ustawowe, jak i innych świadczeń socjalno-bytowych) może być stosowane jedynie w okresie panującego stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego. Po ustaniu tych stanów, pracodawca chcący dokonać takich czynności, może ich dokonać na podstawie przepisów ogólnie obowiązujących.
Podsumowując, szkoda, iż opracowywane rozwiązania ochronne dla polskiej gospodarki zawierają tyle niedopowiedzeń, przeoczeń czy też po prostu dublują się z innymi, obowiązującymi już wcześniej przepisami. Niestety jakość prac legislacyjnych pozostawia tutaj sporo do życzenia, nie ułatwiając zadania zarówno pracodawcom, jak i pracownikom. W przypadku ZFŚS okazuje się, iż pewne regulacje są zbędne, pewnych zabrakło, a niektóre są chybione. Należy tylko mieć nadzieję, iż przy okazji wprowadzania kolejnych rozwiązań uda się naprawić te, które obecnie nie spełniają swych zadań.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.