Statystycznie poprawiła się sytuacja osób starszych

Z danych statystycznych wynika, iż mniej osób starszych żyje w skrajnej biedzie. Jest to zasługą nie tylko podwyżek rent i emerytur, lecz przede wszystkim efektem większej aktywności zawodowej wśród seniorów.

Co zatem powinniśmy wiedzieć o aktualnej sytuacji osób starszych w Polsce?

Z danych statystycznych wynika, iż w roku ubiegłym w skrajnej biedzie znajdowało się 3,3% osób po 60 roku życia, czyli o 1,0% mniej niż w roku 2020. Osoby starsze doświadczały ubóstwa rzadziej niż młodsze grupy wiekowe. Stopa ubóstwa była bowiem tutaj o 1,1% niższa niż w przypadku Polaków w przedziale wiekowym 18-59 lat i aż o 1,5% niższa niż u najmłodszych do 17 roku życia.

Podstawowym źródłem dochodów osób starszych są emerytury i renty. Przeciętne wynagrodzenie z tego tytułu wyniosło w roku ubiegłym 2.623,00 zł brutto, czyli o 6,9% więcej niż rok wcześniej jednak pomimo wzrostu, relacja miesięcznej wysokości emerytury brutto do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej spadła, wyniosła ona bowiem w roku ubiegłym 55,0% wobec 56,4% rok wcześniej. Jest to najniższy wynik od 2015 roku.

Generalnie na sytuację finansową osób starszych wpływ mają nie tylko świadczenia, lecz również poziom ich zadłużenia. Z danych statystycznych wynika, iż spada liczba seniorów posiadających kredyt konsumpcyjny. Ich odsetek wśród osób po 60 roku życia wyniósł w ubiegłym roku 18,6%, czyli o 0,7% mniej niż rok wcześniej. Spadła również, chociaż nieznacznie, liczba kredytobiorców hipotecznych, z poziomu 3,8% w roku 2020 do 3,7% w roku 2021. Osoby starsze stanowiły 22,2% wszystkich kredytobiorców kredytów konsumpcyjnych i 8,7% wszystkich kredytobiorców kredytów hipotecznych. Dla porównania rok wcześniej było to odpowiednio 23,2% i 9,0%. Nastąpił również spadek sumy wszystkich zobowiązań kredytowych w tej grupie wiekowej, bowiem łączna wartość ich zadłużenia w 2021 roku wyniosła 70,2 miliarda złotych, czyli o 1,4% mniej niż rok wcześniej.

Co zatem jest podstawową przyczyną lepszej sytuacji gospodarczej osób starszych?

Eksperci podkreślają, iż lepsza kondycja finansowa osób starszych jest efektem ich większej aktywności zawodowej. W roku ubiegłym na 9,25 mln osób w grupie 60-89 lat ludzie aktywni zawodowo stanowili około 1,44 mln, czyli 15,6%. Dla porównania w roku 2020 na 9,5 mln osób pracowało 1,37 mln, czyli 14,5%. Ubiegły rok wypada również lepiej, gdy porównamy to z rokiem 2019, gdy wówczas na 9,3 mln osób starszych, aktywnych zawodowo było 1,3 mln, czyli 13,9%.

Ciekawostką w tym względzie jest to, iż pracujących seniorów przybywa w starszych grupach wiekowych, czyli pomiędzy 65, a 79 rokiem życia. Do 64 roku życia odsetek pracujących sukcesywnie spada, a powyżej 80 roku życia od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie.

Zdaniem ekspertów jest to spowodowane tym, iż młodsi seniorzy przechodzą na emeryturę od razu, gdy tylko mogą, ze względu na istniejące zobowiązania wobec rodziny, chociażby z uwagi na opiekę nad rodzicami, którzy coraz częściej dożywają późnej starości, bądź też wnukami. Po wypełnieniu owych obowiązków zdarza się, że wracają oni na rynek pracy. Częstokroć bywa również i tak, iż kończą oni zatrudnienie, na co godzi się też pracodawca, który potem jednak prosi o powrót do pracy ze względu na niemożność zapełnienia wakatu. W tym względzie bardzo dobrym przykładem jest obecnie branża edukacyjna, gdzie takie rzeczy są wręcz na porządku dziennym.

Taka sytuacja oznacza, iż dochód osób starszych z roku na rok w coraz mniejszym stopniu pochodzi ze świadczeń społecznych, a w coraz większym stopniu z pracy własnej. W roku 2021 świadczenia miały udział w dochodach na poziomie 83,4%, co oznacza spadek o 1,3% w porównaniu do roku 2020 i o 1,4% w porównaniu z rokiem 2019.

Ważnym jest też to, iż sami seniorzy swoją sytuację materialną postrzegają coraz lepiej. Za dobrą lub raczej dobrą uznawało ją w zeszłym roku 41,8% z nich, podczas gdy jeszcze w roku 2019 było to 37,4%. Tym samym spadła liczba osób uznających swoją kondycję finansową jako złą lub bardzo złą, bowiem dziś odsetek ten wynosi 7,4%, czyli o 3,0% mniej niż w roku 2019.

Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o aktualnej sytuacji osób starszych w naszym kraju?

Zdaniem profesora Tomasza Panka z Instytutu Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej, bez uwzględnienia inflacji, trudno jest cokolwiek oceniać i stawiać twarde diagnozy. Jeżeli bowiem dochody nominalne wzrosły o wartość załóżmy x, a inflacja wyraźniej o wartość y, to realnie sytuacja się pogorszyła. Przy ocenie subiektywnej sytuacji materialnej osób starszych ważnym byłoby porównywanie rok do roku tych samych gospodarstw, co nie jest zawsze możliwe. To z kolei każe patrzeć na ten wskaźnik bardzo ostrożnie. Jeżeli bowiem w gospodarstwie, poza osobami starszymi, są też młodsi członkowie, ogólny dobrostan mógł się poprawić niezależnie od tego co faktycznie dzieje się z portfelem seniora.

Osobnym zagadnieniem jest ocena stanu zdrowia przez seniorów w roku 2021. Swoją sprawność fizyczną bardzo dobrze i dobrze oceniało 28,8% osób w gospodarstwach domowych złożonych z ludzi powyżej 60 roku życia. W tym kontekście poprawa jest wyraźna, bowiem jeszcze w roku 2016 było to jedynie 18,1%.

Generalnie wyłaniająca się z danych statystycznych poprawa sytuacji seniorów powinna być oceniana bardzo ostrożnie, z uwzględnieniem przede wszystkim wysokiej inflacji. Jednocześnie widzimy, iż poprawa sytuacji gospodarstw domowych seniorów wynika również z subiektywnej oceny ich samych. Tutaj jednak trudno dyskutować o przyczynach, bowiem są to spekulacje, które powinny być obce danym statystycznym. Czynnikami wpływającymi na taką ocenę mogą być takie zmienne jak chociażby to czy dane osoby mieszkają na wsi czy w mieście, jaki mają dostęp do opieki zdrowotnej oraz czy jest to gospodarstwo jednoosobowe czy też dwuosobowe. Generalnie w przypadku osób o niskich dochodach z pewnością utrzymanie się z jednego świadczenia jest trudniejsze, aniżeli w sytuacji, gdy jest ono podwojone. Niepokojąca jest również struktura wydatków osób starszych, gdyż cały czas dominują tam absolutnie podstawowe potrzeby oraz te powiązane ze zdrowiem i leczeniem.

Zasadniczo sytuacja seniorów jest bardzo zróżnicowana, tak jak różna jest i wysokość ich świadczeń. Na dobrostan jednakże rzutuje nie tylko wartość emerytury ale również czynnik zdrowotny. Wysunął on się bowiem wręcz na pierwsze miejsce, zwłaszcza po okresie epidemii, gdy mieliśmy do czynienia z utrudnionym dostępem do świadczeń medycznych. Seniorzy nadal jednak narzekają na długie terminy wizyt i badań oraz na to, iż zakup leków zabiera im znaczną część budżetu, razem z rachunkami stanowiąc sztywną część wydatków, z których nie można zrezygnować. Pośród seniorów powszechne jest poczucie, iż kolejne bezpośrednie transfery środków, w formie 13-tej i 14-tej emerytury poprawiają doraźnie sytuację, jednak nie jest to rozwiązanie systemowe.

Podsumowując, statystycznie rzecz biorąc poprawia się sytuacja osób starszych w naszym kraju. Mniej osób starszych żyje obecnie w skrajnej biedzie co jest zasługą nie tylko podwyżek rent i emerytur, lecz przede wszystkim większej aktywności zawodowej wśród seniorów. Ciekawostką w tym względzie jest to, iż pracujących seniorów przybywa w starszych grupach wiekowych, czyli pomiędzy 65 a 79 rokiem życia. Ważne jest również i to, iż obecnie znacznie przybyło osób starszych oceniających swój stan zdrowia jako dobry i bardzo dobry. Porównując to bowiem z okresem sprzed kilku lat, wzrost ten jest niemalże na poziomie 10,0%. Jednakowoż na ocenę sytuacji seniorów i wzrost ich dochodów należałoby spojrzeć przez pryzmat wysokiego wskaźnika inflacji, gdyż wówczas okaże się, że ich sytuacja niekoniecznie poprawiła się. Niekorzystnie bowiem obecnie wygląda relacja wysokości emerytury do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, będąc niższą niż w latach poprzednich.