Praktyczne aspekty wypadków przy pracy zdalnej

Tegoroczna nowelizacja kodeksu pracy wprowadziła na stałe do polskiego porządku prawnego pojęcia związane z pracą zdalną. Jednocześnie owa nowelizacja wprowadziła również uregulowanie kwestii wypadków przy pracy, do których doszło właśnie podczas zdalnego jej wykonywania. W tym zakresie mamy do czynienia z kilkoma wyjątkami od zasad ogólnych, jednakże wciąż pojawiają się pytania, jak nowe przepisy stosować w praktyce.

Jak zatem podejść do zagadnienia wypadków przy pracy w zakresie jej wykonywania w sposób zdalny?

Zasadniczo od 7 kwietnia bieżącego roku obowiązują przepisy kodeksu pracy, które regulują zasady pracy zdalnej. W tym zakresie miejsce wykonywania takiej pracy, a więc z reguły zlokalizowane poza zakładem pracy, wpłynęło również na odmienny sposób realizacji obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z obecną definicją miejscem wykonywania pracy zdalnej jest miejsce wskazane przez pracownika i każdorazowo uzgodnione z pracodawcą. W praktyce najczęściej będzie to miejsce zamieszkania pracownika, nad którym pracodawca nie ma władztwa.

W tym zakresie jednym z obowiązków, które ma pracodawca do zrealizowania, jest kwestia ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Również w przypadku zdarzeń podczas pracy zdalnej zastosowanie ma definicja zawarta w art. 3 ustawy z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2189, zwana dalej ustawą wypadkową).

Zgodnie z art. 67.31 par. 9 kodeksu pracy w razie wystąpienia takiego zdarzenia stosuje się odpowiednio także art. 234 kodeksu pracy oraz przepisy wydane na podstawie art. 237 par. 1 pkt 1 i 2 kodeksu pracy, czyli rozporządzenia Rady Ministrów z 1 lipca 2009 roku w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. nr 105, poz. 870, zwanego dalej rozporządzeniem). Występują jednak różnice w procedurze postępowania pracodawcy, zespołu powypadkowego oraz pracownika.

Należy pamiętać o tym, iż w razie zaistnienia wypadku przy pracy zdalnej, pracownik jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, przełożonego bądź inną wskazaną przez pracodawcę osobę. W sytuacji, gdy pracownik nie będzie w stanie wywiązać się z tego obowiązku, wskutek chociażby utraty świadomości bądź też śmierci, istnieje możliwość dokonania takiego zgłoszenia przez inną osobę.

Z chwilą powzięcia informacji o wypadku podczas wykonywania pracy w trybie zdalnym, pracodawca musi zapewnić ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku. Oznacza to konieczność powołania zespołu powypadkowego w składzie wskazanym w rozporządzeniu.

Istotnym jest, iż mając na względzie brzmienie art. 67.31 par. 5 pkt 4 kodeksu pracy, procedurę postępowania w sytuacji awaryjnej, do której wypadek przy pracy można zaliczyć, należałoby zamieścić w informacji dla pracownika o zasadach bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy zdalnej. W takim dokumencie warto zapisać również możliwość udostępnienia danych przedstawiciela zakładu pracy, do którego należy zgłosić wypadek oraz numer kontaktowy. Forma zgłoszenia może być ustalana dowolnie przez strony stosunku pracy, jednak dla celów dowodowych warto ustalić taką formę, by pozostał po zgłoszeniu trwały ślad. Stąd też może to być e-mail bądź notatka służbowa po zgłoszeniu telefonicznym, sporządzona przez odbierającą informację osobę.

Z faktu, iż wypadek najczęściej będzie miał miejsce w mieszkaniu czy też domu pracownika wynika, iż dopiero zawiadomiony o wypadku pracodawca będzie podejmował stosowne działania. W sytuacji zaistnienia wypadku na terenie zakładu pracy często zdarza się, iż przełożony poszkodowanego, bądź nawet pracodawca, podejmują określone działania od razu, bowiem wówczas mają oni wiedzę o zdarzeniu już w chwili jego wystąpienia, a samo zawiadomienie nie jest warunkiem koniecznym do podejmowania kolejnych kroków, w tym zapewnienia ustalenia okoliczności oraz przyczyn tegoż wypadku.

Jakie zatem działania powinien podejmować zespół powypadkowy z chwilą otrzymania zawiadomienia o wypadku przy pracy zdalnej?

Otóż w zgodzie z rozporządzeniem, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku, zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy, jak i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, jak i również wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeśli stan zdrowia na to pozwala i zebrać informacje dotyczące wypadku od jego świadków.

Miejscem wypadku będzie najczęściej mieszkanie pracownika, które podlega szczególnej ochronie konstytucyjnej z punktu widzenia prawa własności, ochrony prywatności oraz ochrony przed naruszeniem miru domowego. Stąd też ustawodawca w przepisach dotyczących pracy zdalnej wskazał, iż oględzin miejsca wypadku przy pracy zdalnej członkowie zespołu powypadkowego dokonują po zgłoszeniu wypadku, w terminie uzgodnionym przez pracownika albo jego domownika, w przypadku, gdy pracownik ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie uzgodnić tegoż terminu. Jednocześnie zespół powypadkowy może odstąpić od dokonywania oględzin miejsca wypadku przy pracy zdalnej, gdy uzna, że okoliczności i przyczyny wypadku nie budzą wątpliwości. W tym kontekście umożliwienie odstąpienia od oględzin miejsca wypadku jest sytuacją wyjątkową, zwykle bowiem oględziny dostarczają wielu istotnych informacji o przebiegu i okolicznościach wypadku.

Tym niemniej jednak w sytuacji, gdy rodzaj pracy wykonywanej zdalnie jest głównie pracą biurową na stanowisku komputerowym, wówczas przesłanie zdjęć, szkicu czy też szczegółowe opisanie okoliczności wypadku może zostać uznane za wystarczające przez członków zespołu powypadkowego. W tym kontekście pamiętać należy o tym, iż każdą sytuację należy rozpatrywać indywidualnie, mając na celu rzetelne i pełne postępowanie zmierzające do wskazania faktycznych przyczyn wypadku, jak i ochronę zdrowia w przyszłości.

A jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy, gdy podczas wykonywania pracy zdalnej doszło do porażenia prądem?

Generalnie po zaistnieniu wypadku przy pracy w postaci porażenia prądem podczas zdalnego wykonywania obowiązków pracodawca nie ma możliwości podjęcia niezbędnych działań eliminujących bądź ograniczających zagrożenie, które doprowadziło do wypadku. Pracodawca nie ma też możliwości wywiązania się z obowiązku zapewnienia udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, zatem poszkodowany bądź osoby przebywające w jego najbliższym otoczeniu w chwili wypadku będą musiały zadbać o dostęp do środków pierwszej pomocy, a w razie potrzeby wezwać lekarza. W tym kontekście ustawodawca wskazał wyraźnie, iż wyłączeniu ulega obowiązek pracodawcy wynikający z art. 209.1 kodeksu pracy.

W tym kontekście warto wskazać, iż inaczej będzie, gdy przykładowo dojdzie do zatrucia w zakładzie pracy, gdzie w pierwszej kolejności pracodawca ma za zadanie ograniczyć rozprzestrzenianie się czynnika szkodliwego, a w kolejnym kroku zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

Ważnym jest też, iż konkretne działania pracodawcy rozpoczynają się po uzyskaniu zgłoszenia wypadku od poszkodowanego, bądź też innej osoby, jeżeli wypadek skutkował będzie śmiercią czy też obrażeniami ciała. Wówczas pracodawca powinien niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora. Podobnie zachować należy się w sytuacji, gdy dojdzie do wypadku zbiorowego, czyli takiego, w wyniku którego poszkodowane zostały co najmniej 2 osoby.

W powyższym kontekście specyfika miejsca pracy w przypadku wypadku przy pracy zdalnej sprawia, iż pewne wymagania wskazane rozporządzeniem, również będą inaczej realizowane niż w sytuacji wypadku, który miał miejsce w zakładzie pracy. W tym kontekście chodzi o kwestie zabezpieczenia miejsca wypadku, bowiem tego działania pracodawca nie będzie mógł podjąć, gdyż miejsce pracy jest poza jego siedzibą. Pracodawca może zatem poprosić pracownika, jeśli będzie on w stanie, o sporządzenie dokumentacji fotograficznej z miejsca wypadku. Jednakże zobowiązanie go do zabezpieczenia miejsca przed dostępem osób postronnych nie będzie mogło mieć zastosowania. Pracownika można jednak zobowiązać do nieużywania powierzonego sprzętu technicznego, po zaistnieniu wypadku z jego udziałem.

Podobne działania podjąć należy w sytuacji, gdy sprzęt jest własnością pracownika, bowiem celem działań pracodawcy jest eliminowanie zagrożeń wypadkowych, nawet jeśli źródłem zagrożeń w środowisku pracy są prywatne przedmioty pracownika.

O czym jeszcze warto pamiętać w kontekście zaistnienia wypadków podczas wykonywania pracy zdalnej?

Zasadniczo udokumentowanie ustaleń w związku z wypadkiem, do którego doszło podczas pracy zdalnej, powinno nastąpić nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, w protokole ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Zadaniem zespołu powypadkowego jest zapoznanie z treścią protokołu powypadkowego, przed jego zatwierdzeniem, poszkodowanego bądź jego rodziny, które to osoby mają prawo do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w owym dokumencie.

Pamiętać należy o tym, iż gdy do zdarzenia doszło podczas pracy zdalnej, to stwierdzenie w protokole powypadkowym, iż wypadek nie jest wypadkiem przy pracy bądź też zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku przy pracy, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia. W takim przypadku również istnieje obowiązek niezwłocznego doręczenia właściwemu inspektorowi pracy protokołu powypadkowego dotyczącego wypadku śmiertelnego, ciężkiego i zbiorowego. Obowiązek pracodawcy ma zastosowanie zarówno do dokumentacji, gdzie uznano zdarzenie za wypadek przy pracy, jak i do tych protokołów, gdzie zdarzenia nie uznano za wypadek przy pracy.

Przepisy wskazują, iż pracodawca ma obowiązek przechowywać przez 10 lat protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową. Pracodawca jest również zobowiązany do pokrywania kosztów związanych z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. W tym zakresie mogą to być chociażby koszty podróży służbowych członków zespołu powypadkowego, celem wyjaśnienia okoliczności zdarzenia, do miejsca wykonywania przez poszkodowanego pracy.

Podsumowując, obowiązujące od 7 kwietnia 2023 roku znowelizowane przepisy kodeksu pracy wprowadziły na stałe zasady dotyczące pracy zdalnej. W tym kontekście miejscem wykonywania takiej pracy jest najczęściej mieszkanie czy też dom pracownika i w tym zakresie ciekawą kwestią jest sprawa potencjalnych wypadków przy pracy podczas właśnie takiego trybu świadczenia obowiązków pracowniczych. W nowelizacji znalazły się uregulowania dotyczące właśnie tej kwestii i wprowadzono jednocześnie raptem kilka wyjątków od zasad ogólnych. Tym niemniej przepisy te ciągle budzą wątpliwości odnośnie do stosowania ich w praktyce, bowiem mamy do czynienia z nowymi pojęciami w tym zakresie.