Ciekawym zagadnieniem jest sytuacja, gdy pracodawca zamierza zatrudniać pracowników zarówno na umowę o pracę, jak i za pośrednictwem umów cywilnoprawnych. W tym kontekście mowa jest zarówno o pracy biurowej, jak i fizycznej oraz o jego uprawnieniach i obowiązkach w zakresie kierowania na badania wstępne.
Co zatem pracodawca winien wiedzieć o pracownikach pracujących na umowach cywilnoprawnych w kontekście badań wstępnych?
Generalnie umowy cywilnoprawne (najczęściej w formie umowy zlecenia bądź umowy o dzieło) nie powodują powstania stosunku pracy, nawet wówczas, gdy realizowane są w zbliżonych warunkach co umowy o pracę, w tym z wykorzystaniem takiego samego sprzętu.
Pomimo jednak, iż osoby pracujące na umowach cywilnoprawnych nie mają wielu przywilejów pracowniczych, to mają prawo do bezpiecznych warunków pracy. W tym względzie pamiętać bowiem należy, iż w Polsce obowiązuje konstytucyjna gwarancja bezpiecznej pracy dotycząca każdej formy zatrudnienia.
W tym aspekcie zgodnie z art. 304 kodeksu pracy (KP) pracodawca jest zobowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy (o których mowa w art. 207 par. 2 KP) osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.
Z kolei z powołanego powyżej art. 207 par. 2 KP wynika, iż pracodawca ma obowiązek chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności zatem pracodawca jest obowiązany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń
- reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy
Czy zatem z takiego brzmienia przepisów wynika, iż osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych powinny przejść badania wstępne przed przystąpieniem do pracy?
Otóż brzmienie przepisów przywołanych powyżej jest na tyle ogólne, iż nie wynika z nich wprost odpowiedź na pytanie czy osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych powinny przejść badania wstępne na analogicznych zasadach jak w przypadku osób, które mają być docelowo zatrudnione na bazie stosunku pracy.
Powołując się z kolei na przepisy KP wiemy, iż obowiązkowi wstępnym badań lekarskich podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe
Sam KP w odniesieniu do badań wstępnych i obowiązku ich przeprowadzania odwołuje się do pojęcia „osób przyjmowanych do pracy”, a nie zaś do „osób przyjmowanych do pracy na podstawie stosunku pracy”.
Oczywiście w domyśle chodzi o osoby przyjmowane do pracy, które docelowo zatrudnione będą na podstawie stosunku pracy. Jednocześnie jednak brak pewnej konkretyzacji owych przepisów sprawia, iż można to potraktować jako pewną sugestię, by przyjąć, że badania lekarskie wstępne powinny w pewnych sytuacjach być stosowane również wobec osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy.
Niewątpliwie jednak dużo zależeć tutaj będzie od konkretnej sytuacji, a w szczególności od zakresu obowiązków, jakie wykonywać ma osoba zatrudniona na podstawie umowy prawa cywilnego, jak i szeroko rozumianych warunków środowiska pracy. Inaczej bowiem spojrzeć należy na sytuację zleceniobiorcy, który wykonywał będzie względnie bezpieczną pracę na stanowisku administracyjno-biurowym, a inaczej na zleceniobiorcę zatrudnionego na stanowisku robotniczym, zwłaszcza przy pracach zaliczanych do szczególnie niebezpiecznych.
Co jeszcze jest istotne w kontekście wstępnych badań profilaktycznych w odniesieniu do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych?
Rozpatrując zagadnienie badań wstępnych lekarskich dla osób zatrudnianych na podstawie umowy cywilnoprawnej warto odwołać się do poglądów prezentowanych w tym aspekcie przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP). A z owych poglądów wynika, iż jeżeli rodzaj wykonywanej pracy oraz stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy bądź też przebiegiem samych procesów pracy jest tak znaczny, by nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach dopuszczone były wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia, to pracodawca bądź inny podmiot odpowiadający za organizację pracy może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu.
Podsumowując, w zależności od rodzaju zagrożeń związanych z pracą, pracodawca może wymagać od pracownika zatrudnionego również na podstawie umowy cywilnoprawnej, by poddał się on badaniom lekarskim. Wynika to z faktu, iż zasada, zgodnie z którą nie wolno dopuścić do pracy pracowników bez właściwych kwalifikacji, umiejętności czy też odpowiedniego stanu zdrowia, może być w pewnych sytuacjach rozciągnięta na wszelkie osoby wykonujące pracę, bez względu na podstawę prawną zatrudnienia. I to pomimo, iż przepisy wprost takiego obowiązku poddania się badaniom wstępnym lekarskim nie przewidują dla zleceniobiorców.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.