Od dnia 2 września 2021 roku w 183 miejscowościach z województwa podlaskiego oraz lubelskiego obowiązuje stan wyjątkowy wprowadzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. Jednym z zakazów wynikającym z nakazanych ograniczeń wolności i praw jest zakaz przebywania na terenie objętym stanem wyjątkowym. Stanowi to ogromne utrudnienie dla przedsiębiorców, których pracownicy nie mogą odbyć tam podróży służbowej.
Jak wprowadzenie stanu wyjątkowego może wpłynąć na możliwość odbycia podróży służbowej?
Otóż jednym z ograniczeń związanych z wprowadzeniem stanu wyjątkowego w 183 miejscowościach jest zakaz przebywania na tym terenie osób poza mieszkańcami, osobami wykonującymi stałą pracę zarobkową na tym obszarze, na rzecz podmiotów prowadzących tam na stałe działalność gospodarczą. Za nieprzestrzeganie powyższego zakazu stanowiące wykroczenie grozi grzywna, a nawet areszt.
Dopuszczalne jest odbywanie podróży służbowych na teren objęty stanem wyjątkowym osób wykonujących tam pracę zawodową na stałe, stąd niewątpliwie pracownicy dojeżdżający z innych miejscowości do miejscowości objętych owym stanem, są zaliczani do tego grona. Co natomiast z pracownikami, którzy wykonują pracę zarobkową w kilku miejscach, a między innymi, sporadycznie w miejscowości objętej zakazem przebywania? Takie podróże służbowe pod kątem odwiedzin miejscowości objętej zakazem, nie można uznać za stałą, jednakże za stałe można uznać w tym przypadku to, że praca owego pracownika polega na stałych wizytacjach klientów. To bez wątpienia jest oznaką stałości, stąd de facto uprawnia pracownika do wkraczania na teren objęty stanem wyjątkowym.
Elementem niezbędnym do zakwalifikowania wyjazdu służbowego do wyjątku zezwalającego na pobyt w miejscowościach z zakazem przebywania, jest to, aby pracodawca stale wykonywał na tym terenie działalność gospodarczą. Decyduje o tym między innymi to, że pracodawca ma stałe relacje z kontrahentem z siedzibą na terenie objętym stanem wyjątkowym. Jeśli jednak w trakcie obowiązywania restrykcji przedsiębiorca chciałby dopiero teraz nawiązać relacje biznesowe z przedsiębiorcą z terenu objętego stanem wyjątkowym, to dalece prawdopodobnym jest, że okaże się to wątpliwe dla organów kontrolnych.
Eksperci uważają wręcz, że podróż służbowa na tereny objęte zakazem przebywania osób poza mieszkańcami i przedsiębiorcami, bądź pracownikami wykonującymi tam na stałe pracę bądź prowadzącymi stałe interesy, jest po prostu niemożliwa. Co ważne, pracownik może odmówić wyjazdu służbowego na teren objęty stanem wyjątkowym, a pracodawca musi tę odmowę respektować z uwagi na sprzeczność z obowiązującymi przepisami prawa. A jeśli pracownik zdecyduje się odbyć służbową podróż w takie miejsce, przy kontroli musi liczyć się z odpowiedzialnością wykroczeniową.
Jakie pomysły mają pracodawcy, by pracownicy mogli odbywać podróże służbowe na teren objęty zakazem przebywania?
Okazuje się, iż pracodawcy rozważają zmianę w umowie o pracę miejsca świadczenia pracy na całą Polskę, a nie miejsca siedziby, gdzie każdy wyjazd poza siedzibę jest traktowany jako podróż służbowa. Jeśli podana byłaby cała Polska, to także miejscowości objęte zakazem przebywania. Mogłoby to stanowić furtkę i umożliwiać prowadzenie interesów w obszarze stanu wyjątkowego. Niestety eksperci zwracają uwagę, iż w umowie o pracę miejsce jej świadczenia nie może być ujęte ogólnikowo. Ich opinia oparta jest na orzecznictwie sądowym i doktrynie prawa, z których wynika jasno, iż miejsce pracy musi być stałym punktem geograficznym lub pewnym wyodrębnionym obszarem.
Agata Majewska, radca prawny z kancelarii Ślązak Zapiór wyjaśnia, iż chcąc dostać się na teren objęty stanem wyjątkowym, trzeba udowodnić to, że faktycznie jest to stałe wykonywanie pracy i rzeczywiście pracodawca stale prowadzi działalność na tym konkretnym obszarze. Wskazanie całej Polski jako miejsca świadczenia pracy nie zalegalizuje samo w sobie pobytu na terenie objętym stanem wyjątkowym, a co gorsza, może spowodować całkiem spore problemy, chociażby związane z wysokim ryzykiem zakwestionowania takiego zapisu umownego przez kontrolerów Państwowej Inspekcji Pracy z uwagi na ewidentny zamiar ominięcia obowiązku rozliczenia wyjazdów służbowych lub delegacji.
Trzeba także dodać, iż wielce ryzykowna jest zmiana umowy poprzez wskazanie jako miejsce wykonywania pracy miejscowości lub wręcz konkretnego adresu znajdującego się na terenie objętym stanem wyjątkowym i restrykcjami z tym stanem związanymi.
Jakie zasady panują dla samozatrudnionych odnośnie wyjazdów służbowych na tereny objęte restrykcjami?
Jest cała rzesza osób, które pracują dla danego przedsiębiorstwa jako samozatrudnieni w formie B2B mimo, że de facto wykonują obowiązki pracownicze. Taka forma współpracy nie wpłynie na możliwość swobodnego odbywania podróży służbowej na teren objęty restrykcjami w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego z uwagi na fakt, iż ma do nich zastosowanie § 2 pkt 5 rozporządzenia Rady Ministrów, który zezwala na przebywanie na terenie objętym stanem wyjątkowym wyłącznie osobom tam mieszkającym, lub na stałe prowadzącym tam działalność gospodarczą. To funkcjonuje adekwatnie do zasady omawianej przy podróżach służbowych pracowników. Stałość prowadzenia działalności na określonym obszarze nie musi być równoznaczne z wyłącznością, jednakże zdecydowanie musi dotyczyć wyjazdów, które związane są z trwałą i stałą współpracą z podmiotem prowadzącym działalność na terenie objętym restrykcjami. A zatem niemożliwym jest powołanie się na wyjątek i udowodnienie stałej współpracy podczas wyjazdu na pierwsze spotkanie z nowym kontrahentem.
Reasumując, dla spełnienia warunku stałego wykonywania działalności istotnym jest, czy samozatrudniony wykonuje na danym terenie usługi na rzecz swojego kontrahenta, który również prowadzi swą działalność gospodarczą na tym obszarze. I nie jest decydującym to, gdzie samozatrudniony lub jego zleceniodawca, a de facto pracodawca, mają formalnie zarejestrowaną siedzibę przedsiębiorstwa.
Jakie przewidziano kary za nieprzestrzeganie zakazu przebywania na obszarze objętym stanem wyjątkowym?
Okazuje się, iż nawet gdyby delegowanemu pracownikowi udało się dotrzeć do obszaru objętego obostrzeniami z tytułu wprowadzenia tam stanu wyjątkowego, to musi on mieć świadomość, że złamał prawo, skutkiem czego grozi mu odpowiedzialność wykroczeniowa na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 7 ustawy z 21 czerwca 2002 roku o stanie wyjątkowym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1928), który mówi, iż jeśli ktoś wbrew nakazowi lub zakazowi przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów tam przebywa, podlega karze grzywny od 20 zł do 5.000 zł lub aresztu od 5 dni do 30 dni. Swoją drogą, biorąc pod uwagę charakter tego wykroczenia, wielce prawdopodobne jest, iż sąd może także zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub w ogóle odstąpi od jej wymierzenia.
Podsumowując, w 183 miejscowościach województwa podlaskiego i lubelskiego obowiązuje od 2 września 2021 roku stan wyjątkowy ograniczający możliwość przebywania na tym obszarze osób, które tam na stałe nie mieszkają lub na stałe nie prowadzą działalności gospodarczej. Rozporządzenie, na mocy którego owe restrykcje są wprowadzone, przewiduje wyjątki dla przedsiębiorców i ich pracowników świadczących stałą pracę na terenie objętym zakazem przebywania, jednakże tylko dla tych, którzy rzeczywiście prowadzą stałe relacje biznesowe z przedsiębiorcami, którzy swoje siedziby mają na terenie podlegającym stanowi wyjątkowemu. Każde naruszenie zakazu przebywania na tym terenie skutkować może grzywną, bądź aresztem.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.