Państwowa Inspekcja Pracy skontroluje mieszkanie pracownika

Praca wykonywana w formie zdalnej stała się niezwykle popularna w okresie epidemii. Występowała ona już uprzednio w polskim krajobrazie prawnym jako telepraca, ale jej elastyczniejsze zasady wprowadziła specustawa z 2 marca 2020 roku. Stwarza ona jednak kilka problemów, jak chociażby możliwość dokonania kontroli pracownika, świadczącego pracę w właśnie w formie zdalnej. Okazuje się, iż taka możliwość kontroli ze strony Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) istnieje, jednakże za zgodą pracownika.

Jakie są zatem zasady wykonywania pracy w formie zdalnej?

Otóż nie każdy zawód lub specjalność muszą być realizowane na terenie zakładu pracy. Bowiem tam, gdzie praca nie wiąże się z koniecznością użytkowania skomplikowanej infrastruktury (a jej efekty mogą być przekazywane w formie elektronicznej) wówczas istnieje możliwość wykonywania zadań, przykładowo w miejscu zamieszkania pracownika na stałe.

Taka zdalna forma wykonywania pracy funkcjonuje już w ramach polskiego systemu prawnego od lat i nosi nazwę telepracy. I zgodnie z kodeksem pracy jest to rodzaj pracy, która może być wykonywana regularnie poza zakładem pracy z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

Jednakże epidemia wymusiła wprowadzenie w życie rozwiązań bardziej elastycznych, jakim jest obecnie praca zdalna, wykonywana na podstawie specustawy z dnia 2 marca 2020 roku. Zgodnie z jej zapisami pracodawca może polecić pracownikowi świadczenie pracy poza miejscem jej stałego wykonywania. Do pracy zdalnej mogą być wykorzystywane środki bezpośredniego porozumiewania się na odległość, lecz może ona również dotyczyć wykonywania części wytwórczych lub usług materialnych. Jak zatem widać, praca wykonywania na podstawie specustawy, ma szersze zastosowanie aniżeli ta wykonywana na podstawie kodeksowej telepracy, która jest ograniczona do prac, których efekty można przesłać pracodawcy drogą elektroniczną.

Tak więc osoba zatrudniona w biurze może wykonywać pracę na odległość zarówno w ramach pracy zdalnej (na podstawie specustawy), jak i w ramach telepracy, którą można stosować zarówno w okresie epidemii, jak i poza nim. Jednakże praca zdalna może zostać powierzona do wykonywania pracownikowi tylko wówczas, gdy ma on umiejętności i możliwości (zarówno techniczne, jak i lokalowe), do jej wykonywania, a także pozwala na to rodzaj pracy. Dodatkowo obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie takiemu pracownikowi potrzebnych narzędzi, materiałów, jak i obsługi logistycznej wykonywania pracy w formie zdalnej.

Czy zatem inspektorzy pracy mogą dokonywać weryfikacji wykonywania pracy w formie zdalnej?

Praktyka pokazuje, iż zarówno pracodawca powierzający wykonywanie pracy w formie zdalnej, jak i pracownik taką pracę wykonujący, mają wątpliwości czy zasady jej wykonywania mogą być weryfikowane przez inspektorów pracy. W tym kontekście należy zauważyć, iż niezależnie od tego, iż praca zdalna wykonywana na podstawie specustawy nie została uregulowana w kodeksie pracy, to jednak opiera się na konstrukcji jaką jest stosunek pracy. W jego ramach pracownik zobowiązuje się do wykonywania umówionej pracy w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Ponadto definicja pracy zdalnej odwołuje się do podstawowych pojęć prawa pracy (jak „pracodawca” i „pracownik”).

Patrząc z kolei na kompetencje PIP w zakresie pracy zdalnej, należy odwołać się do przepisów ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251), z której wynika, iż do zadań inspekcji należy nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym między innymi przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na tej postawie należy zatem stwierdzić, iż organy PIP są uprawnione, a wręcz zobowiązane do podejmowania czynności kontrolno-nadzorczych nawet wówczas, gdy pracownik wykonuje pracę w formie zdalnej. Kontroli ze strony PIP podlegają bowiem szeroko rozumiane warunki wykonywania pracy, niezależnie od miejsca jej świadczenia. Gdyby bowiem uznać, iż praca na odległość (zarówno ta wykonywana na podstawie kodeksu pracy, czyli telepraca, jak i ta wykonywana na podstawie specustawy) wyłączona jest spod kontroli PIP, trudno byłoby mówić o równym traktowaniu pracowników pracujących na odległość w stosunku do osób wykonujących taką samą pracę na terenie zakładu pracy.

Jakie zatem obowiązki ma pracodawca względem pracownika wykonującego pracę w formie zdalnej?

Generalnie obowiązkiem pracodawcy jest chronić zdrowie i życie takiego pracownika, zapewniając bezpieczne i higieniczne warunki pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.  Zatem w przypadku pracy zdalnej wykonywanej chociażby z wykorzystaniem monitorów ekranowych, obowiązkiem pracodawcy jest zorganizowanie podwładnemu stanowiska pracy zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973). Taka interpretacja wynika z faktu, iż żaden przepis powołanego powyżej aktu prawnego nie ogranicza jego stosowania wyłącznie do komputerowych stanowisk pracy usytuowanych na terenie zakładu pracy.

I w tym kontekście pracownik wykonujący pracę w formie zdalnej, który uważa, iż pracodawca nie wywiązał się z obowiązku zapewnienia właściwych narzędzi, materiałów oraz obsługi logistycznej, ma prawo złożyć skargę do PIP. Taka skarga może bowiem dotyczyć również czasowego powierzenia w ramach pracy zdalnej innej pracy niż ta, która jest określona w umowie o pracę.

Z uwagi na to, iż w typowych przypadkach stanowiska pracy pracowników zdalnych usytuowane są w ich mieszkaniach lub domach, warto od razu do takiej skargi dołączyć zgodę na przeprowadzenie wizytacji przez inspektora pracy. Zgoda taka będzie bowiem legalizowała czynności kontrolera w miejscu zamieszkania pracownika zdalnego, będącego jednocześnie miejscem usytuowania jego stanowiska pracy.

Do czego jest uprawniony inspektor pracy podczas przeprowadzania takiej kontroli pracownika zdalnego?

Otóż w toku prowadzenia czynności kontrolnych inspektor ma prawo do swobodnego wstępu „na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotu kontrolowanego”, jak i do przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy. Z definicji tej wynika również, iż możliwym jest przeprowadzanie kontroli także wtedy, gdy miejscem pracy pracownika zdalnego jest wynajęte biuro.

Uznając jednak, iż prywatne mieszkanie pracownika zdalnego z całą pewnością nie wchodzi w skład obiektów i pomieszczeń należących do pracodawcy, bądź będących w jego dyspozycji, przyjąć należy, iż swoboda inspektora w tym zakresie ulega istotnym ograniczeniom. Z powodu braku szczegółowych uwarunkowań prawnych wydaje się, iż by inspektor pracy mógł skontrolować domowe warunki wykonywania pracy zdalnej, niezbędne jest uprzednie uzyskanie zgody pracownika.

Wartym podkreślenia jest również to, że kontroli może podlegać nie tylko kwestia organizacji stanowiska pracy w ramach pracy zdalnej (przykładowo, wyposażenie pracownika w odpowiednie narzędzia pracy), lecz również wszelkie wewnętrzne regulacje normujące zasady wykonywania pracy zdalnej.

Podsumowując, wykonywanie pracy w formie zdalnej, niezależnie od tego czy na podstawie kodeksu pracy (telepraca), czy też specustawy z dnia 2 marca 2020 roku, może podlegać kontroli ze strony inspektorów pracy. Aby jednak do takiej kontroli doszło, konieczna wydaje się być zgoda pracownika na jej przeprowadzenie, gdyż stanowisko pracy zorganizowane jest przecież w mieszkaniu czy tez domu pracownika, a nie w pomieszczeniach, którymi zarządza pracodawca.