Nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy co da zasady sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy, jednakże bieżącą i bezpośrednią jego kontrolę w przedsiębiorstwie nadzorować może społeczna inspekcja pracy.
Na podstawie jakich przepisów nadzorowane jest przestrzeganie prawa pracy w przedsiębiorstwie?
Nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy w przedsiębiorstwie, a w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, pieczę ma Państwowa Inspekcja Pracy, ale możliwe jest także sprawowanie takiej kontroli przez społeczną inspekcję pracy (SIP) na zasadach określonych w ustawie o społecznej inspekcji pracy. SIP to służba społeczna, która pełniona jest przez pracowników i reprezentująca ich interesy. Społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują sami pracownicy, a wybory na te funkcje przeprowadzane są przez zakładowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych regulaminów wyborów. Władze związków zawodowych decydują także o strukturze SIP w konkretnym zakładzie pracy tak, by służba ta była ściśle dostosowana do potrzeb pracowników tego zakładu.
Jakie są uprawnienia SIP?
Ustawa gwarantuje szerokie uprawnienia dla SIP, a ich kompetencje dzielą się na:
- bezpośrednio związane z prawną ochroną pracy
- dotyczące bezpieczeństwa pracy
Uprawnienia kontrolne SIP sięgają znacznie dalej niż są kojarzone, a więc nie dotykają tylko tematu bezpieczeństwa i higieny pracy. Ustawa daje SIP uprawnienia kontrolne odnośnie kompleksowego przestrzegania przepisów całego prawa pracy, tego powszechnie obowiązującego, jak i wewnętrznych regulaminów zakładowych.
Jakie dokładnie zadania posiada SIP?
Społeczni inspektorzy pracy są przede wszystkim pracownikami zatrudniającego ich podmiotu, stąd na pierwszym miejscu powinni wykonywać swoje obowiązki służbowe wynikające z umowy o pracę, natomiast zadania inspektorów pracy co do zasady, po godzinach pracy.
Mają oni w szczególności prawo do:
- kontrolowania stanu budynków, maszyn i urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesów technologicznych odnośnie bhp
- kontrolowania przestrzegania przepisów prawa pracy, a w tym postanowień układów zbiorowych i zakładowych regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bhp
- uczestniczenia w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów związanych z ochroną środowiska naturalnego
- brania udziału w analizowaniu przyczyn wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe, a także inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy
- kontrolowanie stosowania w zakładzie pracy właściwych środków zapobiegania zachorowaniom na choroby zawodowe i schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy
Jakie obowiązki ma SIP i z czego one wynikają?
Niefortunne sformułowanie ustawowe „społeczni inspektorzy pracy mają prawo” sugeruje, iż SIP nie ma obowiązku, a wyłącznie uprawnienia do wykonywania swoich zadań, które mogą, ale nie muszą być sprawowane. Mimo tego zapisu, z praktyki wynika, że są to jego obowiązki i SIP musi stanowić kontrolę przestrzegania prawa pracy w przedsiębiorstwie.
Podstawą takowego wniosku jest też art. 7 ustawy o społecznej inspekcji pracy, który mówi o możliwości odwołania SIP przed końcem czteroletniej kadencji w przypadku, gdy nie wywiązuje się on ze swoich obowiązków. A z kolei przepis ten nie wskazuje konkretnego zakresu obowiązków, których niewypełnienie skutkować może uruchomieniem procedury odwołania, co w domyśle oznacza, iż należy przyjąć, że naruszenie każdego rodzaju obowiązku, czyli:
- zaniechanie podjęcia czynności, kiedy jest to uzasadnione
- podjęcie nieprawidłowych czynności
może doprowadzić do odwołania SIP.
Jak przebiega procedura odwołania SIP?
Otóż generalnie pracodawca nie uczestniczy w procesie odwołania SIP z pełnionej funkcji, nie ma on bowiem bezpośredniej możliwości złożenia wniosku o odwołanie inspektora. Zgodnie z ustawą bowiem odwołanie SIP dokonywane jest na wniosek zakładowych organizacji związkowych lub co najmniej 20% pracowników.
Pracodawca ma możliwość sygnalizowania przy różnych okazjach wszelkich naruszeń popełnianych przez inspektorów. Może to czynić np. w ramach funkcjonującej w zakładzie pracy komisji bhp lub w trakcie prowadzenia postępowania powypadkowego. Sugestie te nie mają bezwzględnej mocy wiążącej i jako takie nie muszą stanowić podstawy uruchamiania procedury odwoławczej SIP ze stanowiska.
Mimo tego organizacje związkowe nie powinny bagatelizować zgłoszenia pracodawcy zastrzeżeń co do poprawności wypełniania swej funkcji przez inspektora zasłaniając się min. autonomią związkową lub jakimkolwiek innym powodem.
Z uwagi na to, iż to pracodawca, a nie organizacje związkowe, ponosi dość szeroko rozumiane ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej, nie można mu jednak zabronić sprawowania swoistego nadzoru nad funkcjonowaniem SIP w przedsiębiorstwie, a w szczególności chociażby sprawdzania czy działania inspektora są zgodne z zapisami ustawy. W interesie przedsiębiorcy jako pracodawcy leży, aby SIP oraz służba bhp jak najlepiej wypełniali swoje zadania i by nie dochodziło do naruszeń przepisów tak, by nie obawiać się kontroli ze strony Państwowej Inspekcji Pracy. Sygnalizowanie organizacji związkowej przez pracodawcę niewywiązywania się społecznego inspektora z obowiązków nie stanowi utrudnienia lub uniemożliwienia jego działalności, za co grozi grzywna do 2,5 tys. zł.
Podsumowując, generalnie nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy w zakładzie pracy, a w tym min. przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy pieczę ma Państwowa Inspekcja Pracy. Dodatkowo organizacja związkowa może powołać także społecznego inspektora pracy, w obowiązku którego jest kontrolowanie stanu budynków i maszyn oraz procesów technologicznych pod kątem bhp, a także przestrzeganie prawa pracy i układów zbiorowych i zakładowych regulaminów. Ta sama organizacja związkowa ma też uprawnienie do odwołania ze stanowiska owego społecznego inspektora pracy.
Ekspert Łukasz swoje wieloletnie doświadczenie na rynku pracy postanowił przekazać także na naszym blogu. Jego artykuły dotyczą aktualnych zmian gospodarczych a także tych na rynku pracy. Z chęcia udzieli porad pracodawcą, którzy prężnie rozwijają swoje firmy.