Możliwe zmiany w prawie pracy

Opracowywane w ostatnich latach nowe projekty kodeksu pracy do tej pory nie znalazły uznania partnerów społecznych. Stąd też rząd rozważa znowelizowanie poszczególnych działów tegoż kodeksu. Niektóre ze zmian, jak chociażby badania trzeźwości pracowników, wymusza praktyka gospodarcza. Inne natomiast, jak te dotyczące urlopu rodzicielskiego, są wymogiem dostosowania prawa krajowego do przepisów unijnych. Poniżej główne założenia i możliwości zmian w prawie pracy, prezentowane przez Stanisława Szweda, wiceministra rodziny, pracy i polityki społecznej.

Czy wprowadzenie całkowicie nowego kodeksu pracy jest dziś realne?

W ostatnim czasie dwie komisje kodyfikacyjne przygotowały projekty nowego kodeksu pracy, jednakże żadna z nich nie uzyskała społecznego poparcia. I w takiej sytuacji rząd postanowił, iż skuteczniejszym będzie nowelizacja poszczególnych działów kodeksu pracy (kp). Jako pierwsze zmiany będą dotyczyć czasu pracy, czyli VI działu kp.

Idea jest taka, by zainicjować dyskusję na ten temat w ramach Rady Dialogu Społecznego (RDS) i na tej podstawie opracować nowe przepisy.

Czy w nowelizacji dotyczącej czasu pracy znajdą się rozwiązania proponowane przez komisję kodyfikacyjną, opracowującą nowy kodeks pracy?

Komisja kodyfikacyjna proponowała między innymi wprowadzenie kont wynagrodzeń za nadgodziny (rodzaj kont czasu pracy), jak i oddzielne regulacje dla pracowników automatycznych (czyli tych, wobec których pracodawca ma ograniczoną możliwość weryfikowania czasu pracy).

Niewątpliwie te propozycje można wykorzystać, jednak w zakresie, w którym zgodzą się na niego partnerzy społeczni. Należy bowiem pamiętać, iż niektóre propozycje były nie do przyjęcia dla pracodawców bądź też związkowców i stały się powodem odrzucenia całego projektu nowego kodeksu pracy.

Kolejnym obszarem uregulowania winna być kwestia różnych form zatrudnienia, jak umowy cywilnoprawne, samozatrudnienie czy praca na platformach jak chociażby Uber. Należy przy tym wszystkim pamiętać, iż od formy zatrudnienia zależy przyszłość zatrudnionych na starość. Należałoby bowiem wyzbyć się patrzenia na składki na ubezpieczenie społeczne jako formę daniny, lecz spojrzeć na nie jako zabezpieczenie na okres po skończeniu pracy zawodowej.

Koniecznym jest zatem znalezienie takich rozwiązań, które nie będą utrudniać stosowania nowych form zatrudnienia, ale jednocześnie zagwarantują odprowadzanie swojego wkładu do systemu ubezpieczeń społecznych.

Jakie jeszcze zagadnienia pojawiły się w ostatnim czasie jako praktyczne problemy życia gospodarczego?

Taką kwestią jest dziś chociażby prewencyjne, wyrywkowe badanie trzeźwości pracowników przez pracodawcę. Na bazie obowiązujących obecnie przepisów odnośnie RODO podważane jest bowiem prawo pracodawcy do samodzielnej jego weryfikacji. Zatem wszystko na to wskazuje, iż konieczna tutaj będzie zmiana przepisów, która jednoznacznie tę kwestię ureguluje.

Jeszcze innym zagadnieniem jest temperatura w miejscu pracy, którego uregulowanie postuluje NSZZ „Solidarność”. Pomimo, iż cel inicjatywy jest zrozumiały, tym niemniej trudno wyobrazić sobie praktyczną stronę sprawdzania takiej normy.

I właśnie tego typu bieżące tematy powinny być poruszane podczas rozmów i negocjacji w ramach RDS.

Czy zmiany w polskim kp wymusi też Unia Europejska (UE)?

Niewątpliwie takim tematem może być pomysł europejskiej płacy minimalnej. Zgodnie bowiem z omawianym już pomysłem, najniższe wynagrodzenie powinno wynosić w każdym kraju 60% przeciętnego poziomu wynagrodzenia.

Stanowisko polskiego rządu w tej sprawie jest takie, iż co do zasady UE nie powinna wkraczać w kompetencje zarezerwowane dotychczas dla państw członkowskich, jednakże przed tą inicjatywą się nie wzbrania. Tym bardziej, iż jak się okazuje Polska jest w czołówce państw, które do tych 60% średniej się zbliżają.

Ostatnie podwyżki płacy minimalnej, jak i stawek godzinowych dla samozatrudnionych i zleceniobiorców są zgodne z tym nowym pomysłem europejskiej płacy minimalnej. Jednakże nie chodzi tylko o samo podnoszenie płacy minimalnej. Ekipie rządzącej zależy bowiem na zmianie kierunku rozwoju kraju, by skończyć z konkurowaniem niskimi kosztami płacy w porównaniu z innymi krajami UE.

Co ważne, mechanizm europejskiej płacy minimalnej nie powinien być zbyt sztywny, gdyż uniemożliwiałby podejmowanie reakcji przez państwo członkowskie w przypadku chociażby kryzysu gospodarczego. I po odbytych rozmowach wydaje się, iż wstępnie proponowany poziom 60% przeciętnego wynagrodzenia zostanie obniżony do około 50%.

A jakie zmiany w kp mogą wejść w życie odnośnie urlopu rodzicielskiego i unijnej dyrektywy w tym zakresie?

W tym temacie nie ma konsensusu pomiędzy posiadanymi już przez Polskę rozwiązaniami, a unijnymi propozycjami. W Polsce mamy obecnie urlopy macierzyńskie i rodzicielskie, które łącznie trwają rok, urlop ojcowski, możliwość dzielenia urlopów, łączenia rodzicielskiego z pracą i korzystania z niego przez każdego z rodziców według ich wyboru. I ta dobrowolność i elastyczność jest cenna. Tymczasem unijne rozwiązania narzucają Polsce konieczność wprowadzenia dwumiesięcznego urlopu wyłącznie dla ojców.

Problemem w tej kwestii nie jest samo większe zaangażowanie ojców w opiekę nad małymi dziećmi, ale sam sposób ich aktywizowania. Polski rząd jest za dłuższym urlopem dla ojców, ale nie kosztem rodzicielskiego. Stąd brane są pod uwagę dwa warianty:

• Nr 1 – wydłużenie obecnego urlopu rodzicielskiego o dwa miesiące, by łącznie z macierzyńskim trwał 14 miesięcy, a nie jak obecnie 12 miesięcy; dzięki takiemu rozwiązaniu matki nie straciłyby na takim rozwiązaniu, gdyż nadal, jeśli taka byłaby decyzja rodziców, mogłyby korzystać z rocznego urlopu po urodzeniu dziecka;
• Nr 2 – wydzielenie zupełnie odrębnej ścieżki urlopów dla ojców, którym przysługiwałby po prostu dłuższy, dwumiesięczny urlop ojcowski; oczywiście mężczyzna wciąż zachowałby prawo do skorzystania z rodzicielskiego, jeśli taka byłaby decyzja rodziny

O tym jaka ostatecznie koncepcja zwycięży trudno dziś przesądzać. Zmiany w tym zakresie powinny być uchwalone w 2021 roku.

A jakie zmiany wejdą w życie odnośnie wprowadzenia unijnej dyrektywy odnośnie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy?

W tym zakresie konieczna jest weryfikacja polskich przepisów z wymaganiami dyrektywy. Chodzi tutaj przed wszystkim o treść samej umowy o pracę oraz treść dodatkowej informacji o warunkach zatrudnienia pracowników, przekazywanej zatrudnionemu w związku z zawarciem umowy o pracę.

Przy okazji zapewne uzupełniony zostanie przepis dotyczący dodatkowych informacji dla zatrudnionych wysyłanych do pracy za granicę. Będzie on obejmował takie sytuacje, gdy pracownik jest wysyłany do innego kraju członkowskiego UE.

Zmiany mogą tez dotknąć zatrudnienia na okres próbny. Prawdopodobnie koniecznym będzie też wprowadzenie do kp przepisów ułatwiających pracownikom przejście do zatrudnienia ze stabilniejszymi warunkami pracy. Mowa tu o przechodzeniu z zatrudnienia terminowego lub na część etatu na zatrudnienie na czas nieokreślony lub na cały etat.

Ponadto dyrektywa porusza też kwestie szkoleń dla pracowników. Mowa jest w niej o konieczności zapewnienia pracownikowi nieodpłatnych szkoleń niezbędnych dla celów wykonywania określonej pracy.

Czy nastąpią jakieś zmiany w kwestii niedziel handlowych?

Zapewne jeszcze w pierwszym półroczu tego roku zorganizowane zostanie spotkanie z partnerami społecznymi, by omówić skutki wprowadzenia zakazu. Nie ma w tym temacie obecnie żadnych propozycji zmian.

W tym zakresie należy bowiem brać pod uwagę interesy przedstawicieli pracowników, którzy chcą ograniczenia wyłączeń od zakazu, jak i właścicieli mniejszych placówek, którzy sprzeciwiają się dodatkowemu uszczelnieniu zakazu.

Podsumowując, najbliższy rok powinien przynieść już konkretne propozycje zmian przepisów w prawie pracy. Dotyczyć one będą przeróżnych tematów, jednak będziemy mieć do czynienia ze zmianami w poszczególnych działach kp, a nie przewiduje się wprowadzenia zupełnie nowego kodeksu. Część zmian wynika z potrzeb rynku i praktyki gospodarczej, a część uwarunkowana jest dostosowywaniem polskich norm do wymagań instytucji europejskich.