Kary za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców

Możliwym scenariuszem jest wzrost ilości kar za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców. Okazuje się bowiem, iż jeśli pracodawca powierzy pracę Ukraińcowi za niższe wynagrodzenie niż wskazane w powiadomieniu, wówczas inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) mogą uznać takie zatrudnienie za nielegalne i nałożyć karę. Eksperci są podzieleni odnośnie tego czy słusznie.

Co zatem wiadomo o karach za nielegalne zatrudnienie cudzoziemców?

Otóż od 15 lipca 2022 roku pracodawca, chcący skorzystać z uproszczonej procedury legalizacji zatrudnienia Ukraińca będzie musiał podać w powiadomieniu o powierzeniu wykonywania pracy więcej informacji, w tym między innymi stawkę wynagrodzenia i wymiar czasu pracy. Wynika to z nowelizacji ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1383, ze zm., zwana dalej specustawą ukraińską), która wchodzi w życie 15 lipca 2022 roku.

Zdaniem rządzących, w ten sposób zwiększy się ochrona pracujących w Polsce cudzoziemców, a organy kontrolne, jak PIP czy też Straż Graniczna (SG) będą mogły skuteczniej sprawdzać, czy pracodawca zapewnia Ukraińcom godziwe warunki zatrudnienia. Poza tym łatwiej będzie można też dowieść łamania prawa przez nieuczciwych pracodawców, traktujących migrantów jak tanią siłę roboczą.

Eksperci są jednak podzieleni odnośnie tego, czy przepisy będą pozwalały na nakładanie kar na przedsiębiorców, którzy powierzają pracę niezgodnie z informacjami zgłoszonymi w powiadomieniu o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy.

Co zatem ulega zmianie począwszy od połowy lipca bieżącego roku?

Generalnie w zgodzie z obecnymi przepisami pracodawca, który chce szybko i za darmo zalegalizować zatrudnienie obywatela Ukrainy skorzystać może z powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy. Wystarczy bowiem, iż za pomocą strony internetowej złoży takowe oświadczenie do urzędu pracy (w terminie 14 dni od podjęcia zatrudnienia przez obcokrajowca), podając ogólne informacje o pracodawcy, pracowniku i zawartej z nim umowie oraz stanowisku.

Jednakże już od 15 lipca bieżącego roku w owym powiadomieniu należało będzie również podać dodatkowe informacje, jak chociażby stawkę wynagrodzenia oraz wymiar czasu pracy. Przepisy będą również wskazywać, iż Ukrainiec może legalnie pracować w Polsce, jeżeli powierzone mu zatrudnienie będzie w wymiarze nie niższym niż wskazane w powiadomieniu oraz za nie mniejsze pieniądze.

Zdaniem Joanny Torbe z Kancelarii Adwokackiej Joanna Torbe & Partnerzy, konieczność podania dodatkowych informacji o zatrudnieniu obywateli Ukrainy może być elementem większej kontroli nad zatrudnieniem cudzoziemców na polskim rynku pracy.

Zresztą taki jest właśnie cel nowych przepisów, o czym informowali rządzący uzasadniając ich wprowadzenie w życie. Przede wszystkim mają one bowiem ograniczyć nadużycia na rynku zatrudnienia.

Joanna Torbe podkreśla, iż nie ma pewności co do tego, iż faktycznie efektem niedotrzymania warunków pracy wskazanych w powiadomieniu będą kary nakładane zarówno przez PIP, jak i SG. Obecnie bowiem częstokroć jest tak, iż pracodawcy, korzystający z innych form legalizacji zatrudnienia cudzoziemców (jak chociażby zezwoleń na pracę czy też oświadczeń) i nie spełniający warunków zatrudnienia w nich wskazanych, wpychani są przez organy kontrolne w sankcje karne, nierzadko jednak niesłusznie.

Zdarza się, iż pracodawcom z tego tytułu stawia się nawet kilkaset zarzutów. Wystarczy bowiem, iż praca cudzoziemca różni się przykładowo o godzinę lub dwie od wymiaru wpisanego w oświadczeniu i już inspektorzy pracy uznają to za nielegalne zatrudnienie (czyli wykroczenie), kierując jednocześnie sprawę do sądu. Nikt w tym przypadku nie bierze pod uwagę faktu, że przecież w żadnej pracy pracownik nie pracuje równej liczby godzin.

Nakładane przez organy kontrolne sankcje wynoszą zwykle kilka tysięcy złotych i w tym przypadku to nie kwota kary jest problematyczna, lecz to, iż wystarczą dwie kary by pracodawca nie otrzymał zgody na zatrudnienie kolejnych cudzoziemców. I w praktyce oznacza to nader często likwidację całego przedsiębiorstwa wskutek braku kadry.

Czy zatem nakładanie kar za niezgodność odnośnie wymiaru wynagrodzenia i czasu pracy podawanego w oświadczeniach jest w pełni uzasadnione?

Generalnie w przypadku powiadomień o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy nakładanie kar może być kwestionowane przez pracodawców z uwagi na niepełne przepisy. Zdaniem Joanny Torbe warto bowiem zwrócić uwagę na to, iż nawet jeśli intencją ustawodawcy było to, by zarówno PIP, jak i SG, mogły łatwiej kontrolować pracę powierzaną na podstawie uproszczonej procedury, to przepisy pozostają wręcz „bezzębne”. Brakuje bowiem do kompletu zmiany ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Tam bowiem znajduje się definicja nielegalnej pracy, która powinna zostać uzupełniona. Inaczej, na drodze sądowej będzie można podejmować próbę kwestionowania konstrukcji tejże sankcji.

Odmiennego zdania w tym aspekcie jest jednak Michał Wysłocki, właściciel firmy doradczej Wysłocki Immigration Law Services, podkreślając, iż jeśli praca będzie niezgodna z informacjami wskazanymi w powiadomieniu, wówczas obowiązujące przepisy będą podstawą do nałożenia na pracodawcę kary za powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy. I to wynika z brzmienia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, gdzie określono, kiedy zatrudnienie uznać można za nielegalne.

Wprawdzie ustawodawca nie określił wprost, iż praca będzie uznana za nielegalną w przypadku zatrudnienia niezgodnego z treścią powiadomienia, ale przesądził, iż nielegalnym jest powierzenie pracy cudzoziemcowi, który nie ma zezwolenia na pracę, nie będąc zwolnionym z obowiązku jego posiadania na podstawie przepisów szczególnych.

Jak zatem podkreśla Michał Wysłocki, zwolnienie takie przewiduje specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy i by z niego skorzystać należy nie tylko powiadomić urząd pracy o powierzeniu wykonywania pracy Ukraińcowi, lecz od 15 lipca bieżącego roku również powierzać pracę na warunkach zadeklarowanych w owym powiadomieniu. Niepodporządkowanie się tym wymogom oznacza, iż cudzoziemiec nie może korzystać ze zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, a tym samym pracując bez zezwolenia, robi to nielegalnie.

Nowelizacja specustawy ukraińskiej wprowadza jeszcze jeden termin ważny dla osób zatrudniających obcokrajowców. Otóż pracodawcy, którzy powierzyli pracę obywatelowi Ukrainy w okresie od 24 lutego do 17 czerwca bieżącego roku nie złożyli wymaganego oświadczenia, mogą to naprawić, składającej takowe oświadczenie w ciągu 14 dni od 1 lipca 2022 roku.

Z możliwości tej skorzystać może tylko pracodawca, który zgłosił obywatela Ukrainy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bądź Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w związku z powierzeniem mu pracy.

Podsumowując, nowelizacja specustawy ukraińskiej wprowadza nowe obowiązki odnośnie uproszczonego trybu zatrudniania obywateli Ukrainy na podstawie powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy, przesyłanym w postaci elektronicznej do urzędów pracy. Otóż od 15 lipca bieżącego roku w owym powiadomieniu znaleźć się będą musiały dodatkowe dane między innymi o wysokości wynagrodzenia i wymiarze czasu pracy. Z kolei powierzenie pracy Ukraińcowi na zasadach odmiennych od tych podanych w owym powiadomieniu skutkować może uznaniem pracy cudzoziemców za nielegalną. Eksperci jednak nie są zgodni co do słuszności takiej interpretacji przepisów w tym względzie.